Fillet e së drejtës

HYRJE H YRJE NË FILLET E SË DREJTËS
Objekt studimi i të gjitha shkencave juridike është e drejta dhe
shteti , secila prej tyre këto dy dukuri i studion në aspektin e vet, duke
përcaktuar vlerat përkatëse që dalin si rezultat i arritjeve shkencore,
disa prej tyre studiojnë anën historike të shfaqjes dhe zhvillimit të
shtetit dhe të së drejtës pra është fjala për shtetet dhe të drejtat e
mëhershme, disa studiojnë shtetin dhe të drejtën e sotme , disa
merren me studimin e shtetit dhe së drejtës konkrete , disa me shtetin
dhe të drejtën abstrakte.
FILLET E SË DREJTËS gjithashtu si objekt studimi kan të drejtën
dhe shtetin , ofrojnë njohuri fillestare dhe thelbsore lidhur me nocionet
shtetërore dhe juridike si dhe me ligjshmëritë e këtyre dukurive të cilat
paraqesin objektin e shqyrtimeve tona.
Edhepse në esencë të gjitha këto shkenca juridike objekt studimi
kan shtetin dhe të drejtën, FILLET E SË DREJTËS këto nocione dhe
ligjshmëri i nxjerr nga studimet dhe arritjet shkencore të fushave
përkatëse konkrete , duke marrë atë që paraqet të veçantën natyrisht
duke u shërbyer me metodën deduktive dhe induktive, dmth prej të
veçantës në atë të përgjithshme dhe anasjelltas.
NOCIONET paraqesin njohjen e një çështjeje ashtu çfar është
duke përmbledhur në vete të gjitha karakteristikat thelbësore të saj.
LIGJSHMËRITË: paraqesin lidhjen e dy apo të më shumë
çështjeve apo dukurive, lidhjet e ndërsjella të tyre.
Për të egzistuar shteti duhet të egzistoj teritori, njerzit dhe
pushteti.
E drejta pavarësisht prej vendit, pozitës gjeografike, shkallës së
arsimimit i njeh 2 lloje subjektesh:
1.PERSONAT FIZIKË njeriu si individë
2.PERSONAT JURIDIKË shoqatat e ndryshme, organizatat,
institucionet e ndryshme shoqërore, firmat, ndërmarrjet publike etj.
Çdo njëra shkencë personin fizik e trajton sipas karakteristikave
të veçanta të cilat paraqesin objektin e shkencës p.sh. personi fizik në
shkencën penale trajtohet si kryerës i veprës penale, si nxitës, si
ndihmës, si autor i cili ka paraparë kryerjen e veprës penale, por ky
për veprimin e vetë fizik por edhe për vepër mendore, për të qenë
përgjegjës para shoqërisë, shtetit, ligjit duhet të jetë i moshës
madhore dhe i shëndoshë (të ketë zotësi të veprimit).
psh. Mbi shkencën mbi dhe për familjen , personi fizik për të
pasur mundësi të krijojë familje dmth të lidhë martesë, duhet të jetë i
aftë në aspektin fiziko-psiqik, dhe të jetë i moshës madhore.
Fillet e së drejtës bëjnë pjesë në grupin e shkencave të
përgjithshme juridike si pjesë përbërëse e shkencave shoqërore.
Fillet e së drejtës kanë raporte të ngushta me grupin e
SHKENCAVE JURIDIKO PENALE , ADMINISTRATIVE , JURIDIKO
CIVILE , JURIDIKO POLITIKE DHE JURIDIKO SOCIALE.
Raporti i Filleve së të drejtës me shkencat juridike është shumë i
ngushtë sepse bazohet në të dhënat e shkencave të tjera juridike në
veçanti me me shkencat konkrete juridike, gjithashtu edhe shkencat e
përgjithshme shoqërore - shkenca mbi sociologjinë,shkencat
ekonomike dhe ato politike, sepse nocionet e përgjithshme dhe të
përbashkëta lidhur me dukuritë shtetërore dhe juridike i nxjerrin vetëm
me studime të ndërlidhura juridike dhe shoqërore.
Fillet esë drejtës si shkencë juridike i pranojnë ndikimet e
shkencave të tjera juridike (të veçanta) dhe atyre shoqërore por
gjithashtu edhe ndikojnë në shkencat e tjera juridike pra në ato të
veçanta.
Shkenca juridike për nga objekti i studimit të dukurive,
ligjshmërive dhe fenomeneve ndahet në:
1.SHKENCAT E PËRGJITHSHME JURIDIKE - që studijojnë elementet
e përgjithshme, të përbashkëta për të gjitha shtetet dhe të drejtat
pavarësisht nga aspekti historik, pozita etj.
2. SHKENCAT JURIDIKO - HISTORIKE - që ofrojnë njohuri lidhur me
shtetet reale dhe rendet juridike të cilët kan egzistuar në të kaluarën,
e të cilët nuk egzistojnë.
3.SHKENCAT JURIDIKE POZITIVE -që merren me studimin e shtetit dhe
së drejtës egzistuese, pra me dukuritë pozitive
METODAT NË FILLET E SË DREJTËS
Çdo shkencë ka objektin e vetë të studimit , andaj për tu realizuar ky
studim, dmth për tu arritur qëllimi i caktuar , shkenca përdorë metodat të
cilët paraqesin veprimet subjektive të hulumtuesit lidhur me objektin e
caktuar.
Metoda është ë lidhur ngushtë me objektin e studimit, njëra me tjetrën
ndihmohen, saqë shumë herë mendohet se lënda e përcakton
metodën duke e absorbuar në vete.
Metoda paraqet tërësinë ë veprimeve mendore dhe fizike në procesin
e njohjes së lëndës së caktuar.
Kemi dy lloj metodash SHKENCORE dhe TEKNIKE(PRAKTIKE)
Metodat e veçanta janë:
1. METODA DOGMATIKE (JURIDIKE) DHE NORMATIVE - që është
metodë kryesore dhe specifike me anën e së cilës studiohet shkenca
juridike në përgjithësi, ajo përcakton në mënyrë të qartë saktësinë e
normës juridike. Kjo në mënyrë të qartë vërteton se me anën e normës
juridike përcaktohet sjellja e njeriut për kohën përkatëse duke mos
vështruar veçoritë e tjera të normës.
Metoda NORMATIVE merret me të drejtën si sistem i tërësishëm
normativ duke analizuar dhe duke studiuar se çfarë është përbërja e
tij, dhe cilët jan lidhjet dhe raportet ndërmjet tyre.
Metoda Normative na ofron njohuri për pjesët më të mëdha të së
drejtës jo edhe për pjesët më të vogla që janë objekt i metodës
dogmatike - domethëniet konkrete të ndonjë norme.
Metoda normative mundëson ndërtimin e hierarkisë së normave
dhe akteve juridike duke i sistemuar dhe harmonizuar pjesët e ulta me
pjesët e lartatë sistemit juridik.
2.METODA SOCIOLOGJIKE poashtu përdoret si metodë specifike
për hulumtimin dhe studimin e shkencave juridike me të cilën
hulumtojmë faktorët social të cilët u japin karakter shoqërorë
normave, akteve juridike dhe tërë së drejtës , duke dhënë përgjigje për
ato pyetje të cilët nuk i ofron metoda dogmatike-juridike dhe
normative, psh. Përse shteti dhe e drejta janë të kësaj apo të asaj
natyre, kur dhe si u zhvilluan dhe në shërbim të kujt janë.
-NOCIONI I SHTETIT DHE I SË DREJTËS -
SH T E T I
Procesi i krijimit të shtetit si organizatë shtetërore e organizuar
ka filluar që në fazën e diferencimeve brenda vetë shoqërisë falë
shfaqjes së tepricës në shoqërinë joklasore , pra shtimi i forcave
prodhuese ka bërë që të krijohen dallime pronësore dhe dallime të
tjera.
Elementet e shtetit janë:
1.PUSHTETI SHTETËRORË - nënkuptojmë raportin shoqërorë në të
cilën njëra palë urdhëron ndërsa pala tjetër është e detyruar të dëgjojë
urdhrat e palës së parë.
Pushtëti shtetëror është pushteti më i lartë , më i fortë në gjithë
hapësirën shtetërore, gjë që buron nga roli dhe pozita e shtetit në
shoqëri.
Sipas Viskoviqit - Pushteti shtetërorë është pushtëti më i lartë apo
suprem, të cilit të gjithë individët apo grupet madje edhe vetë bartësit
e pushteteve tjera i nënshtrohen.
Dallojmë
1PUSHTET FAMILJAR
2PUSHTET SHKOLLOR
3PUSHTET FETAR
NOCIONI I SOVRANITETIT SHTETËRORË - egzistojnë teori të
ndryshme për çështjen e sovranitetit në shkencën juridike, të cilët
fillojnë të merren me këtë çështje nga fundi i shek.XVI kur edhe kemi
ushtrimin e pushtetit shtetërorë si pushtet i ndarë prej atij kishtar ku
qeveriste individi Mbreti.
Shprehja SOVRAN ka origjinë latine “SUPËRANUS” që dmth i
lartë, më i lartë, subjekt që ka pozitë më të lartë, në hierarkinë e
pushtetit shtetërorë dhe të tjerët janë të detyruar t’i nënshtrohen.
Nocioni i sovranitetit shtetërorë është ngushtë i lidhur me
pushtetin shtetërorë, andaj sovraniteti është vetëm shprehjë e
pushtetit shtetërorë-forcës fizike të shtetit, paraqet një të qenë i cili
tregon kush është qeverisës në hapësirë të caktuar.
Sipas Viskoviqit “vetëm pushteti më i lartë në territorin e vetë
mund të kunndërshtoj imponimin e vullnetit të shteteve tjera, ai
përmend edhe barazinë e shtetit karshi shteteve tjera që dmth se
shteti në raportet ndërkombtare është subjekt me të gjitha të drejtat
themelore siç janë shtetet tjera”
Sipas LOJESAUT “Sovraniteti është cilësi e rëndësishme e shtetit
, sipas tij sovraniteti është formë që i jep shpirt shtetit ndërsa të tjerët
merren me faktin se kush është bartës i këtijsovraniteti , individi apo
populli.
Sovraniteti bartës i të cilit është individi - monarku ka
përkrahësit e vet (Makiaveli, ZH.Bodin, Hobsi) ndërsa grupi tjetër
përkrahin mendimin se bartës i sovranitetit është populli (Zhan ZH.
Ruso).
Sipas CARRE DE MALBERG “Sovraniteti paraqet shkallën më të
lartë të pushtetit shtetërorë, sepse ky pushtet nuk lejon asnjë pushtet
tjetër , nuk lejon konkurrencë , pra s’lejon pushtet paralel”.
SOVRANITETI POPULLOR DHE KOMBËTARË - radhiten menjëherë
pas atij shtetëroë,
Me SOVRANITET POPULLOR nënkuptojmë vetëm një cilësi të
popullit, dhe si nocion dëshmon një karakteristikë e cila paraqet
negacion të vetë pushtetit shtetërorë natyrisht nëse populli qeverisë
punët shtetërore , nëse këtë pushtet e ushtron shumica e popullit .
Me POPULL nënkuptojmë tërësiae qytetarëve që jetojnë në një
shtet.
SOVRANITETI KOMBËTARË paraqet një cilësi të kombit të pavarur
dhe siç shprehet autori kroat VISKOVIQ “pavarësia është pasoj e
sovranitetit të brendshëm në planin ndërkombëtarë.
KOMBI është sovran sepse ka të drejtën e krijimit të shtetit të
vetë , ka të drejtë të përcaktohet se me kë don të jetoj, ka të drejtën e
vetëvendosjes , ka të drejtën e shkëputjes, bashkangjitjes së një shteti
tjetër apo edhe për të krijuar shtet të ri.
PUSHIMI I SOVRANITETIT DHE NJOHJA E SHTETIT TË RI -
Mënyra e pushimit të sovranitetit shtetërorë më teorinë e shtetit dhe
së drejtës , e të cilën e gjejme edhe në teoritë e së kaluarës historike
madje që nga Roma e Vjetër është OKUPIMI e cila paraqet jo vetëm
përmbysjen dhe shuarjen e sovranitetit shtetërorë por edhe
nënshtrimin e popullit vendës duke krijuar strukturat e veta shtetërore
në hapësirën e okupuar.
Njohja e shtetit të ri bëhet në dy mënyra:
1.MËNYRA KONSTITUCIONALE - (DE JURE)
2.MËNYRA DEKLARATIVE - (DE FACTO)
Sipas KELZENIT egziston dallimi ndërmjet de jure dhe de facto, sipas
tij pranimi de jure është përfundimtar derisa pranimi de facto është
provizor dhe si e tillë mund të tërhiqet.
TERRITORI
Territori paraqet një veçori universale të tërë asaj që ekziston.
Sepse, çdo gjë që ekziston, ekziston në territor të caktuar, me këtë
kup-tohet se edhe vetë shteti ekziston në territor të caktuar.
Lidhur me territorin shtetëror duhet të themi se ekziston edhe
një veçori e cila territorin e një shteti tjetër e konsideron si pjesë të
vet. Kjo pjesë e territorit, natyrisht, paraqet një kategori të së drejtës
ndërkombë-tare. Është fjala për nocionin e EKSTERRITORIALITETI.
Kjo pjesë e territorit ka të bëjë me selit e përfaqësive diplomatike të
një shteti në shtetin tjetër. Ky territor bie nën jurisdiksionin e shtetit
përfaqësia e të cilit është. Këtu gjejnë zbatim parimet e reciprocitetit.
d.m.th. se shtetet lidhin marrëdhë-nie diplomatike, ndërshtetërore dhe
si të tilla veprojnë brenda rregullave përkatëse, të përcaktuara nga e
drejta ndërkombëtare publike.
SHTETËSIA
Nocioni i shtetësisë paraqet lidhjen juridike të qytetarit me
shtetin.
Qytetarët të cilët gëzojnë të drejta dhe detyrime (lojalitetin,
gëzimi i te drejtave politike, ushtrimi i shërbimit ushtarak, gëzimi i
mbrojtjes shtetërore për qytetaret jashtë shtetit, mbrojtjen e vendit, te
drejtën e ekstradimit etj.) dhe i nënshtrohen jurisdiksionit shtetëror
quhen SHTETAS.
Qytetarët të cilët gëzojnë të drejta private-civile dhe gëzojnë
imunitetin personal, jo edhe autorizime dhe obligime të tjera janë
qytetarë JOSHTETAS.
Shtetësia fitohet në 3 mënyra:
1. fitimi i shtetësisë në bazë të vijës së gjakut (IUS
SANGUNIS), - pra, personi fizik fiton shtetësinë të cilën e kanë
paraardhësit e tij.
2. fitimi i shtetësisë sipas lindjes në territorin e lindjes
(IUS SOLI) - pavarësisht prej vijës së gjakut .
3.fitimi i shtetësisë sipas natyralizimit (IUS DOMICILI) -
pra është fjala për personat fizikë të cilët jetojnë në shtetin tjetër,
jashtë vendit të lindjes.
Humbja e shtetësisë mund të bëhet sipas kushteve që i parasheh
ligji, siç është largimi apo mohimi i shtetësisë dhe marrja e saj, si dhe
kur territori i një shteti kalon ne territorin e shtetit tjetër, gjegjësisht,
behet territor i shtetit tjetër
E DREJTA
Nocioni i normës në përgjithësi-
E drejta paraqitet gjatë procesit të shkatërrimit të organizimit të
parë të shoqërisë difuze, si rezultat i zhvillimit të pronës private dhe i
ndarjes së shoqërisë në klasa.
Me zhvillimin e shoqërisë, zhvillohen edhe normat, sepse, sjelljet
ndikojnë në zhvillimin e normave, ndërsa këto ndikojnë në zhvillimin e
sjelljeve
Dallimet ndërmjet ligjeve natyrore dhe normave shoqërore
konsistojnë në gjashtë pika:
1). Në aspektin e krijimit
2). Në aspektin e fuqisë ligjet natyrore veprojnë pa përjashtime ligjore
3). Në aspektin e bazës ndaj së cilës veprojnë (në materien orga-nike,
në organizëm dhe në vetëdije dhe vullnetin, ndërsa, normat shoqërore
veprojnë kryesisht ndaj vetëdijes dhe në vullnet - do të thotë
nëpërmjet tyre në njeriun),
4). në aspektin e qëllimit,
5). Në aspektin e vlerësimit-gjykimit (normë e mirë apo normë e
keqe),
6). Në aspektin e sanksionit;
Të gjitha normat ndahen në dy grupe:
1). në norma teknike - paraqesin rregullat të cilat rregullojnë
sjelljet e njeriut ndaj natyrës, pra, kryesisht ndaj saj, për të arritur
qëllimin e caktuar
2). në norma shoqërore - paraqesin ato rregulla që
paraprakisht rregullojnë mënyrën e sjelljes së njeriut ndaj pjesëtarëve
të tjerë të shoqërisë. Natyrisht se shoqëria këto rregulla i konsideron si
të dobishme dhe të mira.
Normat shoqërore sipas karakteristikave mund të klasifikohen në
4grupe:
1). krijuesi i normës,
2). mënyra e krijimit,
3). sanksioni dhe
4). kush e zbaton sanksionin
ZAKONET
Zakonet janë rregulla të shoqërisë së paorganizuar, shoqërisë jo
mjaft të diferencuar si masë e cila në vetëdijen e vet rregullon raportet
shoqërore, ato krijohen ngadalë duke u përcjellë brez pas brezi sjelljet
e caktuara të cilat masa i konsideron si të mira dhe përsëritja e tyre e
gjatë imponon domosdoshmërinë detyruese që ato si të tilla të
respektohen
MORALI
Normat e moralit, ndryshe nga zakonet, nuk krijohen duke u
përsëritur sjelljet përkatëse për një kohë të gjatë, por këto mund të
krijo-hen aty për aty, të bazuara në vetëdijen e njeriut lidhur me atë se
çka është e mirë dhe çka s' është e mirë.
Normat e moralit janë rregullajo të imponuara, pra, janë rregulla
të cilat nuk paraqesin vullnetin e imponuar nga subjekte të tjera, por
janë shprehje e rrethanave objektive
Normat e organizatave shoqërore -
Organizatat shoqërore janë krijime njerëzore, krijime të vetëdij-shme,
të planifikuara dhe të organizuara mirë, ato krijohen për të ushtruar
një veprimtari të caktuar.
Shteti si organizatë shoqërore, ose si organizatë e dhunës së
orga-nizuar në bazë të normave juridike, dallohet prej organizatave të
tjera, falë kryesisht elementit të vet të jashtëm-forcës fizike. Shteti
është i përqendruar shumë më tepër në zbatimin e normave shoqërore
dhe normave juridike sesa në krijimin e tyre,
Normave shoqërore shteti u ofron mbështetje duke u dhënë
karakterin e normës juridike, duke u siguruar zbatim dhe duke u
siguruar sanksionin nëse norma nuk respektohet dhe nuk zbatohet.
Nor-mat e këtilla shoqërore, kur i mbështet dhe i mbron shteti i
quajmë NORMA JURIDIKE - E DREJTA.
RAPORTII SHTETIT DHE I SË DREJTËS ME
DUKURITË TJERA SHOQËRORE
Ndryshimet evolutive dhe revolucionare
Ndryshimet spontane dhe të ngadalshme të cilat ndodhin në
shoqëri, në shtet dhe në të drejtë me një emër mundf i quajmë
NDRYSHIME EVOLUTIVE.(psh.reforma, grushtshteti dhe komploti)
Ndryshimet evolutive janë pra ndryshime kuantitative, të
ngadalshme, të vogla, të cilat për njeriun e rëndomtë janë të
pavërejtura. të cilat nuk e ndryshojnë përmbajtjen e as funksionin e
sendit apo të dukurisë.
REFORMA - kuptojmë ndryshimin e rëndësishëm në shtet dhe
në të drejtë me anën e së cilës ndryshojmë gjendjen ekzistues. Mund
të ketë reforma në arsim, shkencë , kulturë.
GRUSHTSHTETI - është ndryshim i cili ndodh në shtet dhe në të
drejtë i ushtruar me anë të dhunës fizike dhe për qëllim ka rrëmbimin
e pushtetit në masë më të madhe sesa që i takon grupit apo shtresës
së caktuar.
Grushtshteti është dukuri e kundërligjshme, sepse, ushtrohet
kundër dispozitave juridike, rendit juridik, lidhur me ndarjen e
aurtorizimeve dhe përgjegjësive. Grushtshtetin e ushtrojnë personat
apo grupet që bëjnë pjesë në hierarkinë e lartë shtetërorë.
KOMPLOTI - është një lloj i ndryshimit evolutiv, me të cilin
ndryshimi bëhet, natyrisht, në mënyrë të kundërligjshmej Komploti
pothuajse është i ngjashëm me grushtshtetin, me të vetmin dallim se
këtë e ushtrojnë personat apo grupet që nuk gjenden në hierarkinë e
lartë shtetërore.
NDRYSHIMET REVOLUCIONARE janë ndryshime të shpejta, të
mëdha. Me ndodhjen e tyre, ndryshon forma, esenca apo përmbajtja e
dukurisë ose e sendit. Kemi transformimin e një dukurie në dukuri të
re, të një sendi në send tjetër, pra, dukuria apo sendi ndryshon në
tërësi, apo mund të ndodhë, që me ndryshimet e këtilla të ndryshojë
përmbajtja, funksioni i shtetit, po ashtu edhe i së drejtës.
Mënyra e ushtrimit të ndryshimeve revolucionare mund të jetë e
dyllojshme:
I. Revolucioni i ushtruar me dhunë,
2.Revolucioni i ushtruar në mënyrë paqësore.
Revolucioni si dukuri e kundërligjshme edhe pas kryerjes nëse do
te përmbysej - ndodh kthimi apo rikthimi i bartesve të mëhershëm të
pushtetit shtetëror, pushtetit politik dhe ekonomik. të cilët do ta
shkatërrojnë organizatën e cila pretendonte ta merrte pushtetin
shtetëror. Kjo dukuri në teorinë e së drejtës quhet
KUNDËRREVOLUCION.
ORGANIZATA SHTETËRORE
Shteti si organizatë dhe aparat
SHTETI - është organizatë shoqërore politike e cila ka aparatin e
dhunës dhe të cilën e përdorë brenda kufijve të sa për të vënë drejtësi
apo rregull në jetën shoqërore.
Organet shtetërore sipas hierarkisë i ndajm,ë në :
1. organet më të larta shtetërore - organet e këtilla
zakonisht janë organe shtetërore të cilat janë më të larta dhe
ushtrojnë pushtetin në tërë territorin shtetëror
2. organet e larta shtetërore - janë organe të larta shtetërore
të cilat në fushëveprimin e vet duken si organe ndihmëse të organeve
më të larta
3. organet e ulëta shtetërore - janë ato organe të cilat kanë
pozitën më të ulët në hierarkinë shtetërore
Sipas përbërjes ndahen në:
1.Organe individuale (inokose) - janë ato organe në të cilat
vendos në mënyrë të autorizuar individi, si person zyrtar i shkallës më
të ulët
2.Organe kolegjiale (trupore) - janë ato organe të cilat
vendimet e veta i marrin në mënyrë kolegjiale, pra, në trup
Sipas fushëveprimit në:
1.Organe ligjdhënëse
2.Organet administrative
3.Organet gjyqësore
Sipas karakterit dhe mënyrës së ushtnmit:
1.Organe demokratike - nënkuptojmë të gjitha ato organe
shtetërore të cilat vijnë në pushtet me anën e zgjedhjeve, domethënë,
ato organe të cilat i zgjedh populli
2.Organe burokratike - organet të cilat në pushtet vijnë jo
nëpërmjet procesit zgjedhor por me anën e dhunës fizike duke
imponuar pushtetin faktik, apo duke u emëruar nga ndonjë subjekt i
lartë shtetëror.
Organet e armatosura - janë ato të cilat kanë mjetet e dhunës
fizike dhe të këtilla janë: ushtria dhe policia
Organe civile - kuptojmë të gjitha organet shtetërore të cilat
nuk kanë mjete të dhunës fizike. me përjashtim të disa organeve
administrative.
Shumica e kualifikuar - është nëse kërkohet numri më i madh
i votave nga ai që përbën shumicën absolute, p.sh. 2\3 , 3\5 etj.
Kuorumi - Në vendimmarrjet nga trupi-kolegji, parashtrohen
disa pyetje të cilat kanë të bëjnë me kuotën e anëtarëve të organit.
Vota absolute - në qoftë se është një më tepër se gjysma e
numrit të përgjithshëm të votave.
Shumicë e zakonshme (relative) - Për marrjen e vendimeve
meritore zakonisht kërkohet shumica e votave.
SHTETI LIGJOR - , ose shteti i së drejtës në kuptimin e sotëm,
nënkupton organizatën shtetërore shtrirja e pushtetit shtetëror dhe
funksionimi i së cilës janë të caktuara skajshmërisht me norma
juridike.
TRAJTAT E SHTETIT
Dallojmë këto trajta shtetërore:
1. trajta e sundimit,
2. trajta e rregullimit shtetëror,
3. trajta e regjimit politik
4. trajta e pushtetit shtetëror
1.TRAJTA E SUNDIMIT
Trajta e sundimit sipas një kriteri caktohet sipas numrit të personave
të cilët e ushtrojnë pushtetin më të lartë - suprem - brenda
shtetit.
Trajtat e sundimit janë:
1 . MONARKIA - sundimi i një individi - monarku
2 . TIRANIA - sundimi i dhushëm
3 . ARISTOKRACIA - sundimi i pakicës
4 . OLIGARKIA - sundimi i pakicës në mënyrë të dhunshme
5 . DEMOKRACIA - sundimi i shumicës
6 . OHLOKRACIA - sundimi i shumicës në mënyrë të dhunshme
7 . TIRANIA - e cila është trajta më e vrazhdtë
Me MONARKINË kuptojmë atë trajtë të sundimit në të cilën
shefi i shtetit është person me privilegje të mëdha, të cilat e bëjnë të
jetë mbi qytetarët
Monarku karakterizohet si shef i shtetit me atë se ai
trashëgohet, ndryshe shefi i shtetit në republikë, i cili zgjidhet.
Karakteristikë tjetër është se monarku këtë post e ushtron gjatë tërë
jetës së tij
Llojet e monarkisë
Sipasasaj se në çfarë pozita juridike është monarkut ekzistojnë
dy lloje të monarkisë:
MONARKIA ABSOLUTE - ku në të njëjtën kohë monarku është shef i
shtetit dhe organ më i lartë shtetëror MONARKIA E KUFIZUAR - ku
monarku është vetëm shef i shtetit, jo edhe organ më i lartë.
Kemi edhe:
MONARKIA E PAKUFIZUAR (JOKUSHTETUESE)
MONARKIA E KUFIZUAR (KUSHTETUESE)
si dhe
MONARKIA PARLAMENTARE
MONARKIA JOPARLAMENTARE
NOCIONI I REPUBLIKËS
Nocioni i republikës është i kundërt me monarkinë. Shefi i shtetit
në republikë nuk i gëzon privilegjet personale, sepse nuk është person
sovran. Shefi i shtetit në republikë është i detyruar f i nënshtrohet
rendit juridik, së drejtës, andaj ai ka edhe përgjegjësi të dyfishtë:
përgjegjësi politike dhe penale.
TRAJTA E REGJIMIT POLITIK
Trajta e regjimit politik caktohet sipas kritereve se kush është
bartës i sovranitetit shtetëror, domethënë pushtetit shtetëror. Sipas
këtij kriteri ekzistojnë dy trajta të organizimit shtetëror:
1.DEMOKRACIA - paraqet trajtën e regjimit politik, ku
pushteti i takon popullit, domethënë shumicës së popullit, ku shumica
qeveris mbi pakicën e popullit
2.AUTOKRACIA - paraqet trajtën e regjimitpolitik, ku pushteti
i takon pakicës
kemi dy elemente kryesore të demokracisë:
1. Krijimi i vullnetit politik të popullit
2. Realizimi i vullnetit politik.
DEMOKRACIA FORMALE
Demokracia formale përfshin mjetet dhe masat me ndihmën e të" cilave
organizata shtetërore lidhet me popullin, natyrisht me shumicën e popullit,
nëpërmjet mekanizmave të vet, për ta realizuar vullnetin politik të popullit
DEMOKRACIA E DREJTPËRDREJTË
Demokracia e drejtpërdrejtë, është negacion i vetë shtetit, do
të thotë se populli qeveris drejtpërdrejt duke mos pasur nevojë për
asnjë lloj të organit shtetëror. Pra, nëse vërtet ekziston demokracia e
plotë, atëherë s'mund të bëhet fjalë fare për shte-tin, domethënë për
ekzistimin e tij.
Realizim i demokracisë së drejtpërdrejtë - është. pra. kur i tërë
populli e ushtron pushtetin shtetëror
Sa i përket çështjes procedurale të marrjes së vendimeve, duhet
theksuar se kjo nuk është aq e thjeshtë. Këtu janë dy momente gjatë
marrjes së vendimit që vlen fi përmendim:
1. iniciativa, propozimi për marrjen e vendimit - të cilën do
ta bënte masa e gjërë
2. marrja e vendimit. vendosja lidhur me propozimin -
ndonjë organ tjetër, duke e sanksionuar apo duke e refu-zuar
vërtetimin e vendimit të marrë më parë
Për sa i përket ushtrimit të demokracisë së drejtpërdrejtë
ekzistoj-në dy mënyra:
1. Tubimi gjithëpopullor - i cili ushtron kompetencën
shtetërore që i është caktuar
2. Votimi jashtë tubimit - nuk lejon që masa të diskutojë fare
lidhur me propozimin apo iniciativën, por ajo vetëm vendos, natyrisht
duke votuar.
Mënyra e parë e ushtrimit të demokracisë se drejtpërdrejtë
zbato-het nëpërmjet Kuvendit popullor apo tubimit, ndërsa mënyra
e dytë, kur populli vetëm vendos, është referendumi.
DEMOKRACIA E PËRFAQËSUESE
Në demokracinë përfaqësuese pushtetin e ushtron organizata
shtetërore, por në emër të popullit, pra e përfaqëson popullin i cili vetë
nuk mund ta ushtrojë këtë pushtet
Demokracia përfaqësuese dallon prej demokracisë së drejtpërdrejtë
me ushtrimin e pushtetit shtetëror-nëpërmjet përfaqësuesve të
zgjedhur, pra kemi të bëjmë me përfaqësimin e popullit
Në demokracinë përfaqësuese vullneti i popullit zbatohet, siç
kemi thënë edhe më herët, nëpërmjet përfaqësuesve të cilët i zgjedh
populli, të cilët marrin pjesë në organet shtetërore dhe aty ata i
realizojnë kërkesat e popullit.
Mandat i lidhur - Kjo do të thotë se përfaqësuesi i zgjedhur
është i lidhur dhe i detyruar që vullnetin e popullit ta përcjellë në
organet përfaqësuese dhe atë ta realizojë.
Mandat jo të lirë - Këtu përfaqësuesi ka liri të plotë të veprimit
apo të sjelljes pas abrogimit të institucionit të revokimit. Edhe ky
mandat s'është treguar i mirë, andaj është kërkuar kalimi në një
sistem tjetër i cili do të ishte një mesatare e të gjitha sistemeve të
mëparme.
AUTOKRACIA
Vetë shprehja (autis-vetë) tregon se pushtetin e ushtron
pakica, pakica e popullit. Autokracia, pra është trajtë e regjimit politik
e kundërt me demokracinë, Është qeverisje e pakicës ndaj shumicës së
popullsisë.
LLOJET E AUTOKRACISË
Autokracitë gjatë historisë njerëzore kanë qenë të llojllojshme,
andaj, edhe janë emërtuar me emra të ndryshëm. Shteti autokratik më
së tepërmi mund të emërtohet me shprehjen diktaturë, shtet
aristokratik, shtet oligarkik, shtet tiranik, shtet despotik dhe shtet
plutokratik.
- DIKTATURA - lidhet me pushtetin e një individi i cili e ushtron
pushte-tin personal - personi i cili në pushtet s"ka ardhur në bazë të
trashëgimisë (monarku), por ka ardhur në mënyrë të kundërligjshme -
me forcë, duke sunduar apo duke qeverisur në mënyrë të vrazhdë,
duke shkelur të drejtat dhe liritë e njeriut, madje edhe të pjesëtarëve
të shtresës së lartë.
- ARISTOKRACIA - është ai lloj i autokracisë ku pushtetin shtetëror e
qeverisë një grup apo shtresë e njerëzve e cila konsiderohet se është e
veçantë nga të tjerët-kjo në bazë të gjakut.
- OLIGARKIA - paraqet një lloj të shtetit autokratik, ku s'do mend
qeveris pakica e popullit, këtu pushteti i takon një grupi të njerëzve.
- SHTETI TIRANIK - kuptojmë shtetin i cili është identik me diktaturë,
ku qeveris individi në mënyrën më të egër dhe kuptohet në interesin
personal, jo edhe në interes të përgjithshëm.
- SHTETI DESPOTIK - paraqet po ashtu trajtën e qeverisjes së
pakicës mbi shumicën - madje të qeverisjes së individit apo grupit në
mënyrë mjaft të egër do të thoshim, me forcë të pakufizuar e cila
natyrisht, s'është e rregulluar paraprakisht me asnjë dispozitë juridike.
TRAJTA E RREGULLIMIT SHTETËRORË
Nocioni i trajtës së rregullimit shtetëror -
TRAJTA E RREGULLIMIT SHTETËRORË - paraqet lidhjet dhe raportet
ndërmjet organeve qendrore dhe joqendrore të pushtetit shtetëror.
Organet joqendrore mund të përcaktohen sipas :
kriterit territorial - pra qytetarët dhe grupet e njerëzve të
territorit të caktuar,
kriterit personal -grupet me veçori të njëjta, fetare, profesionale
etj. dhe
kriterit real - sipas ushtrimit të autorizimeve përkatëse.
Të gjitha shtetet që janë të përbëra prej organeve qendrore dhe
joqendrore, pavarësisht prej madhësisë të tyre janë shtete të
decentralizuara.
Në qoftë se organet joqendrore nuk gëzojnë asnjë çikë të pavarësisë juridike,
atë-herë themi se kemi centralizim juridik.
Nëse organet joqendrore kanë ndonjë pavarësi juridike, atëherë themi se
kemi të bëjmë me decentralizimin juridik.
SHTETI I PËRBËRË
SHTETI I PËRBËRË - paraqet organizatën shtetërore që
përbëhet prej dy e më shumë shteteve, por që në një mënyrë i
nënshtrohen pushtetit qendror.
Egzistojnë këto lidhje shtetesh:
1.KONFEDERATA
2.FEDERATA
3.UNIONI (reale dhe personale)
4.PROTEKTORATI
KONFEDERATA - paraqet trajtën e shtetit të përbërë ku
shtetet anëtare janë të lidhur me një kontratë juridike ndërkombëtare ,
duke krijuar organe të përbashkëta ku çdo shtetë anëtarë mund të
braktisë këtë bashkësi kur të dëshiroj.
FEDERATA - është trajtë e shtetit të përbërë e cila paraqet një
lidhje shumë më të ngushtë ndërmjet shteteve se konfederata, ku
krijohet organi qendror i cili në kuptimin e drejtë të fjalës është bartës i
pushtetit shtetëror, pushtetit sovran.
Në teorinë e shtetit dhe të së drejtës parashtrohet çështja e raporteve,
e bartjes së sovranitetit shtetëror në shtetin e përbërë - shtetin
federal. Lidhur me këtë çështje ekzistojnë tri mendime:
1. Se shteti federal është bartës i sovranitetit - pra pushtetin
shtetëror sovran e ka federata, jo edhe shtetet anëtare të federatës.
Nga kjo del konkluzioni se shteti federal është shtet, ndërsa shtetet
anëtare nuk janë shtete, por gëzojnë një auto-nomi të gjerë juridike.
2. Shtetet anëtare janë sovrane, ndërsa bashkimi i shteteve në
federatë - domethënë federata s'është sovrane dhe federata nuk
paraqet shtetin e përbërë, por përbëhet prej disa shteteve të thjeshta,
të lidhura me një lloj të kontratës.
3. Se sovraniteti është i ndarë ndërmjet federatës dhe
shteteve anëtare që e krijojnë shtetin e përbërë - ndërsa as
federata e as shtetet anëtare nuk do të ishin sovrane si të vetme, por
të gjitha si tërësi bëjnë shtetin e përbërë dhe natyrisht, si i këtillë si
tërësi është sovran.
PROTEKTORATI - paraqet llojin e shtetit të përbërë mbi të cilin e
ushtron pushtetin një shtet i fortë duke i siguruar mbrojtjen dhe
sigurinë, pra, vënien e një organizate shtetërore nën ombrellën e një
shteti të fortë.
UNIONI REAL - paraqet një tërësi të shteteve anëtare, pra krijohet
një subjekt i cili me botën e jashtme komunikon si i vetëm, si trup unik.
Ky unitet arrihet me anë të një kont-rate ndërkombëtare duke ruajtur
pavarësinë juridike brenda shtetit
UNIONI PERSONAL - ndërkaq shtetet anëtare e kanë të përbash-kët
vetëm institucionin e shefit të shtetit (monarkun), ndërsa në çështjet e
tjera janë plotësisht të pavarura - si në aspektin e jashtëm ashtu edhe
në atë të brendshëm, pra nuk paraqesin subjektin e vetëm shtetëror,
por çdo-njëri prej tyre - është subjekt i së drejtës ndërkombëtare.
Janë të njohura unionet, siç kanë qenë:
Unioni i Suedisë dhe i Norvegjisë, Unioni i Austrohungarisë, i
Danimarkës dhe Islandës në vitet 1815-1945, pra në një interval kohor
jo të njëjtë (unionet reale), ndërsa
unionet personale kanë ekzistuar ndërmjet Anglisë dhe Hanoverit,
Hola-ndës dhe Luksemburgut
SHTETI I THJESHTË - raporti ndërmjet organeve qendrore
dhe joqendrore, pjesët më të ulëta të organizatës shtetërore kanë
shumë pak të drejta në krahasim me pjesët organizative në shtetin e
përbërë.
CENTRALIZIM - kuptojmë raportin ndërmjet organeve qendrore
dhe atyre joqendrore, ku i tërë pushteti u takon organeve qendrore.
DECENTRALIZIMI - është sistem i raporteve midis organeve
joqendrore dhe qendrore në të cilën organet joqendrore gëzojnë
njëfarë shkalle të pavarsisë.
Decentralizimi mund të jetë :
Decentralizimi territorial - nënkupton se organet joqendrore
në territorin e vet i ushtrojnë të gjitha punët në mënyrë të pavarur, pra
qyte-tarët e ushtrojnë pushtetin shtetëror duke marrë pjesë aktive në
zgjidhjen dhe realizimin e interesave të veta brenda hapësirës
përkatëse.
Decentralizimi personal - nënkupton bartjen e disa punëve
shte-tërore mbi organizatat, anëtarët e të cilave janë të lidhur me
veçori të përbashkëta (profesioni i njëjtë), siç janë shoqatat e
ndryshme, në kupti-min e sotëm edhe shumë organizata joqeveritare.
Decentralizimi real - nënkupton ushtrimin e punëve të njëjta
shte-tërore (komunikacioni, shëndetësia, kultura) në nivelin e
hapësirës së caktuar nga disa organizata.
Për nga karakteri Decentralizimi mund të jetë : Decentralizim
Demokratikë dhe Decentralizim Burokratik.
TRAJTA E PUSHTETIT SHTETËRORË
Pushteti shtetërorë përbëhet nga :
1.PUSHTETI LIGJDHËNËS
2.PUSHTETI EGZEKUTIV
3.PUSHTETI GJYQËSORË
Pushteti shtetërore varësisht prej regjimit politik, sistemeve partiake,
karakterit të shtetit funksionon sipas 2 parimeve:
1.PARIMI I NDARJES SË PUSHTETIT SHTETËRORË -
konsiston në ndarje të këtyre tri fushave, funksioneve apo pushteteve
shtetërore, që çdonjëra prej tyre ta ushtrojë pushtetin në mënyrë të
mëvetësishme, të pavarur, duke mos u përzier në (veprimtarinë,
funksionin) pushtetin tjetër.
2.PARIMI I UNITETIT TË PUSHTETIT SHTETËRORË - mund të
ushtrohet në sistemet politike të shteteve jodemokratike dhe të atyre
demokratike.
Parimi i unitetit të pushtetit shtetëror aplikohet sipas dy mënyrave:
1. Sistemi i Konventës - është aplikuar në Zvicër. Parlamenti i
dalë nga votat e qytetarëve ushtron pushtetin ligjdhë-nës dhe atë
administrativ. Tërë aktivitetin ligjdhënës dhe ekzekutivo-ad-ministrativ
e ushtron nëpërmjet organit të veçantë - Këshillit Kombëtar.
Ky Këshill për punën e vet i përgjigjet parlamentit. Këshilli është
organ ndihmës i parlamentit dhe çdo anëtar i tij udhëheq këtë këshill
me mandat njëvjeçar, duke fuzionuar funksionin edhe të shefit të
shtetit njëkohësisht. Pra, sipas sistemit të Konventës nuk ka organ të
veçantë ekzekutiv - shefi i shtetit nuk ekziston
2. Sistemi i Kuvendit.- Sipas të cilit, organi ligjdhënës i zgjedh
organet e tjera apo i emëron për një kohë të caktuar. Puna e organeve
administra-tivo-ekzekutive dhe gjyqësore është e bazuar në aktet të
cilat i nxjerr organi më i lartë - kuvendi dhe natyrisht se për punën e
vet i përgjigjen Kuvendit. Sistemi i këtillë është aplikuar në ish-
Federatën Jugosllave.
SISTEMI PRESIDENCIAL
SISTEMI PRESIDENCIAL - paraqet sistemin i cili në mënyrë më
të besueshme ka zbatuar parimin e ndarjes së pushtetit shtetëror, ku
Presidenti është bartës i pushtetit administrativo-ekzekutiv.
Pushteti ligjdhënës është plo-tësisht i ndarë nga veprimtaritë e
tjera. Këtë organ e zgjedh populli.
Pushteti administrativo-ekzekutiv, gjithashtu është i ndarë dhe
shumë i fortë. Në krye të organeve administrative qëndron kryetari
(pre-sidenti) i republikës.
Presidentin gjithashtu e zgjedh populli.
Sipas siste-mit presidencial, ministrat i emëron vetë presidenti
(sekretarët shtetërorë) të cilët i përgjigjen presidentit për punën e tyre
Pushteti gjyqësor ushtrohet nga ana e gjykatësve të cilët këtë
pushtet e ushtrojnë në mënyrë të mëvetësishme të pavarur
Presidenti gëzon të drejtën e vetos-pezulluese, të drejtën e
pengimit të ekzekutimit, të vërtetimit të ligjit (nënshkrimin) i cili është
miratuar nga organi ligjdhënës.
Në qoftë se organi ligjdhënës, pas një kohe aktin apo
propozimligjin e miraton me 2/3 e votave, atëherë akti apo ligji në fjalë
është valid, i plotfuqishëm.
Presidenti ka të drejtë që organit ligjdhënës t'i drejtojë iniciativë
ligjore. Pra, roli i presidentit në lëmin e nxjerrjes së ligjeve është i
madh.
Pushteti ligjdhënës përzihet në push-tetin administrativoekzekutiv,
domethënë në autorizimet e presidentit, duke i lejuar apo
duke mos i lejuar emërimin (zgjedhjen) e funksionarëve në postet
qeveritare, ose duke shqyrtuar ndonjë çështje politike.
Gjykata Supreme në SHBA, përzihet në punët e organit
ligjdhënës duke penguar zbatimin e akteve juridike të cilat janë në
kundërshtim me Kushtetutën amerikane.
SISTEMI PARLAMENTAR
SISTEMI PARLAMENTAR - Sistemi parlamentar në Angli për synim ka
pasur ngushtimin dhe dobësimin e pushtetit administrativo-ekzekutiv
dhe forcimin e pushtetit ligjdhënës, pra kufizimin e pushtetit të
monarkut, në veçanti në monar-kinë absolute.
Kjo është arritur duke krijuar këshillin e ministrave (qeverinë) e cila
qeveris pushtetin administrativo-ekzekutiv.
Këshilli i ministrave i propozon monarkut se çfarë akte do të
nxjerrë. Shefi i shtetit, por edhe ministrat mund të refuzojnë që të
nënshkruajnë aktin përkatës, pra, në mënyrë reciproke, ndërmjet
monarkut (shefit të shtetit) dhe ministrave të resorëve të ndryshëm.
Ministrat në sistemin parlamentar për punën e vet i përgjigjen
parlamentit (organit ligjdhënës), andaj parlamenti mund të shpallë
mos-besimin ndaj tyre dhe, natyrisht t'i shkarkojë ata.
Qeveria si organ kolektiv i përgjigjet parlamentit, si edhe çdo
ministër veç e veç. Pra, pushteti ligjdhënës ka mbikëqyrje dhe gëzon
pushtet më të lartë sesa organet administrativo-ekzekutive.
Në qoftë se raportet keqësohen në drejtim të qeverisë dhe
organit ligjdhënës, atëherë këshilli i ministrave apo qeve-ria i propozon
shefit të shtetit që ta shpërndajë parlamentin dhe, natyrisht të caktojë
zgjedhjet e parakohshme parlamentare
Qeveria e ka iniciativën e propozimit të ligjeve, pra nëpërmjet
propozimeve qeveria merr pjesë në fushëveprimin e organit
ligjdhënës, madje shpeshherë qe-veria i nxjerr aktet të cilat duhet të
jenë në kompetencë të organit ligjdhë-nës, siç është rasti me dekretin
me fuqi ligjore, apo dekretligjet, akte këto për nga përmbajtja ligje,
ndërsa i nxjerr qeveria, domethënë pushteti administrativo-ekzekutiv.
Në këtë drejtim forcohet pushteti administra-tivo-ekzekutiv dhe
natyrisht se dobësohet pushteti ligjdhënës.
Pushteti gjyqësor është plotësisht i pavarur brenda
kompetencave ligjore.
SISTEMI I PËRZIER
SISTEMI I PËRZIER - funksionon në bazë të parimit të ndarjes të
pushtetit shtetëror, është sistem i cili në vete bart elemente të dy
sisteme-ve të mëparshme: sistemit presidencial dhe sistemit
parlamentar, përqendrohet më tepër në forcimin e pushtetit ekzekutiv
- në veçanti të shefit të shtetit, por bart edhe veçori të
parlamentarizmit.
Sipas sistemit të përzier, pozita e qeverisë është me e
mëvetë-sishme nga parlamenti, por më e varur nga shefi i shtetit.
Shefi i shtetit zgjidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë nga populli,
andaj gëzon edhe autoritet të lakmueshëm. Këtë pozitë e forcojnë
dispozitat kushtetuese, siç përmendëm rastin e Francës apo të Rusisë
së sotme.
Sipas këtij sis-temi, kryetari apo shefi i shtetit e propozon
mandatarin për formimin e qeverisë, pra qeveria krijohet jashtë
parlamentit dhe, duke pasur parasysh këtë kompetencë, kryetari në
propozim të mandatarit të qeverisë ka të drejtën e shpërndarjes së
parlamentit dhe shpalljen e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare.
Kryetari i shtetit shkarkon kryeministrin dhe me propozim të tij
edhe anëtarët e tjerë të qeverisë, meqenëse ai vetë i zgjedh apo i
emëron.
Qeveria mban përgjegjësi politike para parlamentit. parlamenti
mund t'ua shkurtojë votëbesimin anëtarëve të qeverisë.
Puna e qeverisë mbikëqyret nga parlamenti - mirëpo qeveria
edhe në këtë rast në bashkë-veprim me shefin e shtetit mund ta
shpërndajë parlamentin.
RENDI JURIDIK
RENDI JURIDIK - është proces i organizuar, ku pa rendin juridik nuk
mund të egzistoj një shoqëri e organizuar ajo paraqet një sistem
harmonik të sjelljeve njerëzore sipas normave juridike.
Lidhur me elementet e rendit juridik në teori ekzistojnë dy qëndrime:
1. qëndrimi normativist - Përkrahësit e këtij qëndrimi mendojnë se
e drejta përbëhet prej normave të cilat i krijon pushteti shtetëror, pra
burim i së drejtës është norma (rregulla), andaj edhe quhen
normativist.
2. qëndrimi sociologjik - Përkrahësit e qëndrimit sociologjik
mendojnë se të drejtën nuk e përbëjnë normat të cilat i krijon pushteti
shtetëror, por e drejta paraqet sistemin e raporteve shoqërore (fakteve
apo rrethanave sociale), jo edhe të normave. Andaj, të gjithë
mendimtarët e këtij drejtimi quhen sociologë.
Në teorinë e shtetit dhe të së drejtës ekziston mendimi se elementet
kryesore të rendit juridik janë dy:
elementi normativ - i cili përbëhet prej normave
elementi faktik - që përbëhet prej sjelljeve sipas normave.
NORMA JURIDIKE - është një rregull me anë të së cilës rregullohet
sjellja e individëve në shoqëri.
Për normën juridike janë të rëndësishme dy karakteristika:
1. Lidhmëria e saj për subjektin autoritar (shtetin)
2. Efikasiteti i saj
Sipas autori kroat B. Periq normat juridike sipas kriterit të dedikimit
ndahen :
1.Normat juridike që u përkasin subjekteve,
2.Normat juridike sipas vlefshmërisë hapësinore
(territoriale),
3.Normat juridike sipas vlefshmërisë kohore,
4.Normat juridike sipas përbërjes së tyre
Grupi tjetër i autorëve bën ndarjen e normave juridike në:
1.Norma kushtëzuese dhe jokushtëzuese,
2.Norma të përgjithshme juridike dhe norma juridike të
veçahta
NORMAT KUSHTËZUESE - krijohen për situata të cilat mund të
ndodhin, domethënë për të cilat ligjvënësi është i vetëdijshëm se
mund të ndodhin duke pasur parasysh rrethanat në të cilat zhvillohen
raportet shoqërore brenda shoqërisë. P.sh., "të gjithë meshkujt e
moshës madhore duhet të kryejnë shërbimin ushtarak", me vetë faktin
se personi arrin moshën madhore - i nënshtrohet rregullës përkatëse
NORMAT JOKUSHTËZUESE (norma konkrete) - Normat të cilat
krijohen për rastet ekzistuese, pra për rastet e dhëna.
NORMA E PËRGJITHSHME JURIDIKE - është ajo rregull e cila u
adresohet të gjithë qytetarëve në territorin shtetëror. Normat e
përgjithshme juri-dike i përkasin numrit të pacaktuar të rasteve, pra
norma e përgjithshme i përfshin të gjithë personat të cilët gjenden apo
mund të gjenden në të njëjtën situatë të rregulluar paraprakisht me
normë. P.sh., me normë "ndalohet vrasja", "të gjithë qytetarët duhet
të paguaj në tatim"
NORMA E VEÇANTË JURIDIKE - është ajo rregull e cila u
adresohet grupit të veçantë të qytetarëve, pra jo të gjithëve, ndërsa
disa autorë mendojnë se me anë të normës së veçantë rregullohet
vetëm një rast i caktuar dhe sipas rregullit emërtohet: p.sh., "Agroni
për veprën e kryer dënohet 2 muaj burgim.
Vlefshmëria e normës në territor (hapësirë) do të zbatohet sipas
parimit personal dhe parimit territorial.
Normat juridike që vlejnë për një pjesë të territorit të caktuar si,
fjala bie, lirimi nga tatimi për kohë të caktuar, investime të posaçme
për territorin e caktuar etj., këto norma quhen NORMAT JURIDIKE
PARTIKULARE. Normat juridike që vlejnë në tërë territorin e shtetit
quhen NORMA JURIDIKE GJENERALE.

Normat juridike të një sistemi pozitiv që në parim vlejnë vetëm
për territorin e caktuar shtetëror, ndërsa për territorin tjetër nuk vlejnë
, ky është parimi i territorialitetit të sistemit juridik.
Sipas parimit personal, pavarësisht se në cilin territor gjendet
qytetari, në këtë rast vlen përkatësia e tij shtetërore. Këto janë disa
përparësi apo privilegje për personat e punësuar në përfaqësitë
diplomatike të një shteti në shtetin tjetër. Këto privilegje janë:
paprekshmëria personale, gëzojnë imunitet, paprekshmëria e banesës,
mbrojtja e arkivit, liria e komunikimit me shtetin amë, lirimi nga disa
gjoba dhe doganat etj.
Për vlefshmërinë e normës juridike janë të rëndësishme dy momente:
1. Prej cilës kohë vlen norma juridike dhe
2. Deri kur vlen norma juridike
Norma juridike fillon të jetë e detyrueshme prej momentit të hyrjes
në fuqi, ndërsa momenti i dytë është pushimi i normës juridike, pra
kur norma nuk detyron.
Hyrja në fuqi e normës juridike do të thotë se prej atij momenti norma
është e obligueshme për qytetarët që t'i përmbahen dhe se për
zbatimin e saj kujdeset shteti - duke shqip-tuar sanksionin për
mosrespektimin e saj.
Koha prej momentit të krijimit e deri të momenti i hyrjes në fuqi
të normës apo aktit juridik quhet VOCATIO LEGIS.
Në teori është i njohur parimi i mosnjohjes të së drejtës (ignoratia
iuris), kjo askënd nuk mund ta arsyetojë - përkundrazi, mosnjohja e së
drejtës dëmton (ignoratia iuris nocet).
Momenti i pushimit të normës juridike mund të caktohet:
a. norma juridike përmban afatin e vlefshmërisë së vet, p. sh.,
"ky ligj do të vlejë gjer me 1 janar 2006";
b. që normat apo aktet juridike të anulohen në mënyrë
shprehimore apo në mënyrë të heshtur.
Mënyra shprehimore e anulimit të ndonjë ligji që është në fuqi dhe
sjellja e një ligii të ri quhet ABROGIM .
Mënyra e heshtur e anulimit të ndonjë rregulle juridike nënkuptojmë
situatën kur është nxjerrë ligji i ri i cili në mënyrë tjetër nga ligji aktual
i rregullon rastet shoqërore dhe sipas rregullës "lex posterior
derogat legi priori", situatën e këtillë të pushimit (anulimit të
normës - aktit) e quajmë DEROACIO (derogim).
Rregullat juridike vlejnë vetëm për marrëdhëniet të cilat shfaqen në
kohën kur rregulla juridike hyn në fuqi. Pra, rregulla juridike vlen për të
ardhmen, prej momentit të hyrjes në fuqi, norma vlen për sjelljet e
ardhshme të subjekteve.
Subjektet e së drejtës, në bazë të rregullës ekzistuese, fitojnë të
ashtuqujturat "të drejtat e fituara", pra të drejta subjektive të
caktuara të cilat nuk lejojnë që raportet e zgjidhura njëherë, në të cilat
ata kanë qenë pjesëmarrës, sërish të rregullohen me rregull të re
juridike, natyrisht edhe në dëm të tyre.
P. sh., për një vepër të caktuar penale individi është dënuar
sipas kodit penal me 10 vjet burg të rëndë. derisa individi gjendet në
vuajtje të dënimit nxirret kodi i ri penal, sipas të cilit vepra e kryer
penale dënohet me 15 vjet burg. Nëse, në këtë rast, refuzohet ngritja e
dënimit, konsiderohet se ka gjetur zbatim parimi i së drejtës së fituar.
Por, nëse për këtë rast lejohet ngritja e dënimit, atëherë kodi i ri penal
ka fituar fuqinë retroaktive (prapavepruese), d. m. th. se ligji i ri
zbatohet edhe për rastet të cilat janë vërtetuar para se ky të hynte në
fuqi
Fuqia prapavepruese vepron edhe në dy raste të tjera:
1. Kur bëjmë interpretimin e ligjit - në rastin konkret kur
nxirret ligji i ri me arsye të interpretimit të ligjit ekzistues dhe
2. kur kemi të bëjmë me zbrazëtirat juridike
Norma juridike përbëhet prej dy elementëve kryesore:
- DISPOZICIONIT
- SANKSIONIT
Zbatimi i njërës pjesë shmang në mënyrë të paevitueshme
zbatimin e pjesës tjetër të normës, moszbatimi i dispozicionit është
kusht për zbatimin e sanksionit - pra gjen zbatim rregulla e dytë -
sanksioni, ndërsa dispozicioni zbatohet në disa raste kur të plotësohet
kushti - në veçanti të rasti i normave kushtëzuese.
Sanksioni zbatohet në rast të mosrespektimit-zbatimit të
dispozicionit , atëherë çdo normë duhet ta ketë pjesën përshkruese si
kusht për aplikimin e sanksionit (hipoteza e sanksionit).
Norma jokushtëzuese juridike i ka tri elementë:
HIPOTEZA E DISPOZICIONIT - është pjesë e normës së përgjithshme
juridike në të cilën parashihet dhe në mënyrë tipike bëhet përshkrimi i
ndonjë ndodhie (sjelljeje) prej së cilës varet dispozicioni.
DISPOZICIONI - , është pjesa parësore dhe më e rëndësishme e normës
juridike ( e çdo norme juridike), sepse kjo tregon kërkesën sipas
së cilës qytetarët duhet dhe mund të sillen.
HIPOTEZA E SANKSIONIT - paraqet pjesën jonormative të normës
juridike, kjo pjesë vetëm përshkruan ndonjë sjellje, domethënë, sjelljen
e cila është kundër kërkesës kryesore - dispozicionit - pra është shkelja
e vetë rregullës parësore, që në këtë moment paraqet kushtin për
zbatimin e sanksionit - rregullës alternative të sjelljes.
P.sh.: "Kush ka pasuri të patundshme duhet të paguajë tatimin, në
qoftë se kështu nuk veprohet, do të pasojë dënimi". Pra, norma në fjalë
ka në vetë katër elementë (pjesë) të saj: Hipotezën e dispozicionit:
"kush ka pasuri të patundshme", para-qet faktin mbi të cilin ndërtohet
rregulla parësore - dispozicioni, "duhet të paguajë tatimin", sjellja e
kundërt - mospagimi i tatimit (borxhit), paraqet faktin tjetër, pra
hipoteza e sanksionit, që mundëson zbatimin e sanksionit, "do të
pasojë dënimi", natyrisht është vetë sanksioni, apo sjellja alternativesjellja
dytësore e adresantit. madje edhe pa vullnetin e vet
Pushteti shtetëror krijon rregulla, të cilat mund të formulohen në
formë urdhëruese, ndaluese dhe autorizuese, sepse këto rregulla
paraqesin kërkesën e cila u adresohet qytetarëve. por edhe vetë
organeve shtetërore, pra gjejnë zbatim dispozicionet:
1.Dispozicioni urdhërues - qytetarit i urdhëron që të sillet në
mënyrë të caktuar, pra i urdhëron të ketë sjellje aktive pozitive:
"qyteta-rët janë të detyruar të paguajnë tatimin".
2.Dispozicionet ndaluese - ndalojnë qytetarintëushtrojë
veprim apo sjellje të caktuar ose të ushtrojë veprim negativ,
p.sh., "ndalohet vjedhja".
3.Dispozicionet autorizuese - janë rregulla të cilat i lejojnë
qyte-tarit që të sillet duke mos e ndaluar, por as duke e
urdhëruar për sjellje të caktuar. P.sh., në Kushtetutën e Shqipërisë,
neni 57, thotë: " Kushdo ka të drejtën për arsimim".
Rendi juridik ka norma të intensitetit të ndryshëm. si, fjala bie:
1.E drejta kategorike (ius cogens, ius strictum),
2.Edrejta disjunktive, e cila ndahet në dy nënlloje: a)
alternative dhe b) dispozitive.
Dispozicionet kategorike (ius cogens) - janë rregulla të cilat
kërkojnë zbatim të sakte, pikërisht siç e kërkojnë ato, andaj qytetarët
të cilëve u adresohen këto rregulla s'kanë aspak liri në sjellje, madje as
për një gjë të vogël.
Dispozicionet disjunktive - janë rregulla të cilat qytetarëve u
mundësojnë një liri paksa më të ndjeshme në sjelljet e tyre. Këto
rregulla apo dispozicione nuk caktojnë vetëm një mundësi të sjelljes.
por i japin më shumë mundësi qytetarit.
Dispozicionet disjunktive janë të dyllojshme:
1.Dispozicionet alternative - janë dispozicione të atilla me
të cilat ligjvënësi u jep qytetarëve më shumë se dy apo tri mundësi të
sjelljes për ta përmbushur obligimin e vet
Psh. në Ligjin themelor mbi martesën thuhet: "Bashkëshortet mund të
pajtohen për mbiemër të përbashkët familjar që të jetë mbiemri i
burrit, por secili mund ta mbajë mbiemrin e vet familjar".
2.Dispozicionet dispozitive - janë dispozicione të cilat
përmbajnë një rregull të sjelljes së qytetarit, por njëkohësisht e
autorizojnë këtë që në vend të kësaj rregulle (dispozicionit) të krijojë
vetë rregullën tjetër. P.sh., kemi afatet e kthimit të borxhit, apo të
sendit të marrë hua.
Veprimet e kundërligjshme paraqesin negacionin e së drejtës. E
drejta paraqet tezën, ndërsa veprimi i kundërligjshëm paraqet
antitezën.
Kundërvajtja paraqet veprimin e njeriut dhe sipas rregullit gjith-një
veprimine dëshiruar, pra veprimin e vetëdijshëm. Kundërvajtjaështë
veprim i kundërt me sjelljen e cila është përcaktuar në dispozicionin si
obligim për adresantin.
Veprimet e kundërligjshme në të drejtën mund të jenë:
- shkeljet penalo-juridike, - veprat penale
- shkeljet civilo-juridike-shkaktimi i dëmit.
- shkeljet e lehta, siç janë ato disiplinore - që para-qesin
shkeljen e detyrës zyrtare nga personat zyrtarë dhe shkeljet
administrative .
SANKSIONI - është pjesë e normës juridike në të cilën shprehet dhuna
e cila zbatohet nga ana e organit shtetëror, ndaj atyre që nuk sillen
sipas kërkesës - dispozicionit të normës juridike.
Qëllimi i masës-sanksionit në të kaluarën ka pasur thjesht -qëllim
hakmarrës - ka qenë ekuivalent me shkeljen - parimi i Talionit -"sy
për sy" apo "dhëmbë për dhëmbë".
Për shkak të rëndësisë që ka rendi juridik, sanksionet parashihen
më herët duke u bazuar në parimin e ligjshmërisë. Kjo do të thotë se
shkelja dhe sanksioni i paraparë për këtë shkelje duhet të jetë i
caktuar që më herët, para se të ndodhë shkelja. Për këtë është e
njohur maksima: "nullum crimen, nula poena sine lege", s'ka
fajësi, s'ka dënim pa ligj.
Pra, që më parë duhet të caktohen fajësia dhe sanksioni me
anën e normës juridike, përndryshe s'ka vepër penale nëse ligji nuk e
ka paraparë që më herët.
Sanksionet ndahen sipas shkeljeve të cilat bëhen edhe në degët e së
drejtës :
4Sanksionet penale - për veprat penale
5sanksionet pronësore - për veprat e karakterit pronësor,
6sanksionet disiplinore - për shkeljet disiplinore
7sanksionet për kundërvajtje - për shkeljen e normave të
karakterit administrativ.
Sanksionet për shkelje të rregullave juridike të natyrës penale mund
të ndahen në sanksione të lehta dhe të rënda, që fillojnë me vërejtje,
qortim, sanksionet e karakterit pronësor, dënime në të holla
(dëmshpër-blimet), sanksionet me të cilat njeriu privohet nga liria,
sanksionet me burg të përjetshëm dhe dënimi me vdekje.
Ndarje sipas kriterit se kujt i adresohen (drejtohen), ndaj cilëve ato
zbatohen.
- sanksionet ndaj subjekteve (personave fizikë dhe juridikë)
- sanksionet ndaj akteve juridike
Sanksionet ndaj akteve juridike duhet kuptuar se ato
manifestohen vetëm ndaj akteve të kundërligjshme. Këto sanksione i
shqiptojnë subjektet shtetërore (organet shtetërore) dhe këto
sanksione janë: anulimi i aktit dhe refuzimi i aktit juridik.
Sanksionet mund të jenë të caktuara në mënyrë absolutë,
relative, sanksione me limitë të caktuara dhe sanksione alterna-tive;
Dispozicioni i caktuar në mënyrë absolutë - është rasti me
normat kategorike (imperative), kur në mënyrë të sakte është caktuar
rregulla e sjelljes, s'ka vend për dyshime apo hamendje për qytetarët
se si duhet të sillen në rastin konkret, p. sh., rasti i afateve ligjore.
Dispozicionet e caktuara në mënyre' relative - mund të jenë
të ndryshme, dispozicionet me standarde, dispozicionet me zgjedhje të
kufizuar, dispozicionet alternative, dispozicionet e limituara, dispozicionet
e interesit publik apo dispozicionet me pushtet diskrecional dhe
dispozicionet dispozitive apo dispozicionet e zëvendësueshme.
Dispozicionet me zgjedhje të kufizuar - janë ato dispozicione
të cilat u japin disa mundësi qytetarëve që të sillen sipas normës. p.
sh., nëse ekzistojnë tri mundësi, qytetari-ët, mundësinë e katërt s'ka të drejtë
ta sajojë, por brenda tri mundësive të zgjedhë.
Dispozicionet me limitë - janë dispozicione me të cilat
qytetarëve (edhe organeve shtetërore) u caktohen limitet: limiti i ulët
dhe limiti i lartë i sjelljes për rastin (aktin) konkret. Rëndom, normat
juridike, ose dispozicionet me limit të caktuar zbatohen në veçanti në
fushën penale, ku paraqitën tri situata të mundshme të
MARRËDHËNIET JURIDIKE
Nocioni i marrëdhënieve
juridike
MARRËDHËNIET JURIDIKE - janë marrëdhënie shoqërore
të rregulluara me anën e normave juridike.
Marrëdhëniet juridike krijohen sipas normës së përgjithshme dhe
normës së veçantë juridike. P.sh., me normë të përgjithshme marrëdhë-niet
shoqërore rregullohen më herët pa marrë parasysh se a paraqitën raste apo
jo, ndërsa me normën e veçantë rasti është i dhënë dhe norma e veçantë e
rregullon duke u bazuar në normën e përgjithshme. Fjala bie: "Të gjithë qytetarët që
kanë pasuri të patundshme duhet të paguajnë tatim", ndërsa norma konkretë -
vetëm e zgjidh rastin, p.sh., "Agroni ka pasuri të patundshme - duhet të paguajë
tatimin".
Në procesin e krijimit të marrëdhënies juridike dalin këto karakteristika:
1. lidhshmëria e domosdoshme e normës me marrëdhënien,
2. lidhshmëria e domosdoshme e normës së përgjithshme juridike me
normën e veçantë juridike
3. lidhshmëria e domosdoshme e marrëdhënies abstrakte juridike me
marrëdhënien konkretë juridike.
Një pjesë e autorëve (pjesa e parë) mendojnë se elementet përbërëse të
marrëdhënies juridike janë dy: autorizimet dhe detyrimet,
ndërsa pjesa tjetër mendon se elementet përbërëse të marrë-dhënies juridike
janë më shumë se dy:
1. të drejtat,
2. detyrimet,
3. subjektet e së drejtës dhe
4. objekti i së drejtës.
të drejtat - detyrimet,
Shembull: p.sh., të huaja, huadhënësi ka të drejtë të kërkojë kthimin e
borxhit nga huamarrësi, pra huamarrësi është i detyruar që ta kthejë borxhin
huadhënësit, ndërsa rasti i dytë është të kontrata e shitblerjes, kur shitësi është i
detyruar me marrjen e çmimit ta dorëzojë mallin-sendin, ndërsa është i autorizuar ta
kërkojë çmimin (paratë) dhe anasjelltas.
SUBJEKTET E SË DREJTËS - janë bartës të të drejtave dhe detyrimeve në një
moment kohor.
Subjekti i së drejtës duhet të jetë bartës i të drejtave dhe detyri-meve të cilat
ekzistojnë sipas së drejtës pozitive. Ky subjekt i së drejtës, qoftë individ apo edhe
subjekt kolegjial, duhet të ketë aftësi psikike dhe fizike që vendimet e veta ti shprehë
në mënyrë të vetëdijshme dhe me dashje dhe për këto akte në mënyrë të drejtë të
jetë i motivuar.
Subjekte të së drejtës konsiderohen:
1. personat fizikë
2. personat juridikë
PERSONAT FIZIKË
PERSONI FIZIKË – si subjekt i së drejtës është vetë njeriu i cili është bartës i
të drejtave dhe detyrimeve.
Aftësia për të qenë subjekt i së drejtës quhet ZOTËSI JURIDIKE, të cilën e
ka çdo individë pavarësisht nga mosha apo gjinia.
ZOTËSIA E VEPRIMIT - paraqet aftësinë për të lidhur punë juridike, punë të
cilat janë në pajtueshmëri me të drejtën, ndërsa ZOTËSIA DELIKATORE - paraqet
aftësinë për të bartur përgjegjësinë për veprat e kundërligjshme.
ZOTËSIA E VEPRIMIT dallon nga ZOTËSIA JURIDIKE sepse zotësia juridike
fitohet me të lindur ndërsa zotësinë e veprimit njeriu mund ta ketë nëse është i
moshës madhore, duhet të jetë i pjekur në aspektin fizikë dhe mendorë dmth duhet
ti kuptoj të drejtat dhe detyrimet në mënyrë të drejtë dhe të ketë zotësi ti bartë ato
pasoja qofshin pozitive apo negative.
Zotësia e veprimit mundë të jetë E PLOTË , JO E PLOTË dhe E PJESËRISHME.
Zotësia e veprimit varësisht prej pjekurisë lëvizë andaj dallojmë 3 faza:
1. Fazën pa zotësi të veprimit,
2. fazën e zotësisë së veprimit të pjesërishëm (10-16 vjeç) dhe
3. fazën e zotësisë së plotë të veprimit (18 vjeçe).
Zotësia e veprimit të personat fizikë shuhet
a)Me të vdekur.
b)zhdukja e personit fizik, dmth shpallja e personit fizik për të humbur
PERSONAT JURIDIKË
PERSONI JURIDIKË– si subjekte të së drejtës janë krijesa artificiale të
shoqërisë-substrat i tyre, janë vetë njerëzit, por ato nuk identifikohen me ta, por e
kanë individualitetin e vet të veçantë.
Personat juridikë, natyrisht duke qenë krijesa artificiale të shoqë-risë, nuk
kanë vullnetin dhe vetëdijen, andaj të këto krijesa nuk bëhet dallim ndërmjet
zotësisë juridike dhe zotësisë së veprimit. Këto dy cilësi në emër të tyre i ushtrojnë
njerëzit, veprimet e të cilëve u llogaritën personave juridikë. Këto zotësi personale
juridike si bartës të të drejtave dhe detyrimeve ua njeh shteti me anë të aktit juridik -
që në momentin e regjistrimit në librat përkatës - në të shumtën e rasteve këta
bëhen në gjykatat ekonomike, por edhe pranë kuvendeve komunale (shërbimet
publike).
AUTORIZIMI JURIDIKË – si element i rëndësishëm i marrëdhënies juridi-ke
nënkupton sjelljen e caktuar të subjektit i cili është bartës i autorizimit - së drejtës.
Subjekti i detyrimit është i detyruar në dy sje-llje të cilat kërkohen sipas
subjektit të autorizimit:
1. Në sjellje pasive -të mos veprojë kundër sjelljes se subjektit të
autorizimit dhe
2. në sjellje aktive - në drejtim të veprimit në pajtim me kërkesën e
subjektit të auto-rizimit.
Dallojmë dy lloje të autorizimeve sipas interesit përkatës që realizojnë subjektet:
1. të drejtën subjektive
2. kompetencën.
E DREJTA SUBJEKTIVE - është autorizim i cili i takon subjektit të së drejtës duke
u bazuar në normën juridike për të mbrojtur interesin e vet.
E drejta subjektive paraqet tërësinë e të gjitha autorizimeve të subjekteve të së
drejtës të cilat burojnë nga e drejta objektive, ndërsa e drejta objektive paraqet
tërësinë e normave juridike ekzistuese brenda shoqërisë së organizuar - shtetit
Në anën tjetër, e drejta subjektive duhet dalluar prej subjektit të së drejtës,
sepse e drejta subjektive është autorizim, e drejtë e lidhur për subjektin, ndërsa
subjekti i së drejtës është bartës i autorizimit - të drejtës.
E drejta subjektive ndahet në të drejtën absolutë dhe të drejtën
relative apo në të drejtën reale dhe obligatore
a)të drejtën absolutë - vepron ndaj të gjithëve - të gjithë subjekteve,
Shembull: kur themi: " mos vidhe", " mos vrit" , "mos u përziej në disponimin e
personit tjetër - në pronën e tij", këto janë njëherit edhe detyrime absolutë, të
drejtës absolutë i përgjigjet detyrimi absolut.
b) të drejtën relative - vepron ndaj subjekteve të caktuara
Shembull: huadhënësi ka të drejtë të kërkojë nga huamarrësi kthimin e sendit të
huazuar, pra prapë kemi të drejtën ndaj sendit të caktuar.
KEQPËRDORIMI I TË DREJTËS SUBJEKTIVE - kemi atëherë kur, me
realizimin e së drejtës së vet - subjektive - i shkaktohet dëmi më i madh subjektit
tjetër, sesa po të mos realizohej kjo e drejtë.
Ekziston teoria subjektive dhe teoria objektive dhe secila prej tyre mundohet
të provojë se në cilat raste kemi të bëjmë me keqpërdorimin e së drejtës subjektive
Për teorinë subjektive, për të ekzistuar keqpërdorimi i së drejtës, mjafton që
në rastin e realizimit të së drejtës privatë mbi pronën, të ekzis-tojë "dashja" që
tjetrit f i shkaktojë dëm, ndërsa teoria objektive keqpër-dorim të së drejtës subjektive
konsideron, momentin e ekzistimit të faktit se subjektit tjetër i është "shkaktuar"
dëmi, pavarësisht nga vullneti apo dashja që tjetrit f i shkaktohet dëmi.
KOMPETENCA - si një prej autorizimeve në marrëdhëniet juridike do të
nënkuptojmë si ushtrim të së drejtës nga ana e subjektit të caktuar në interes të të
tjerëve, jo edhe në interesin e vet.
Kompetenca mund të jetë e llojllojshme, por për në është e një rëndësie të
veçantë kompetenca shtetërore, domethënë kompetenca e organeve shtetërore
(e policit, gjykatësit, nëpunësit), pra e atyre të cilët ushtrojnë kompetencënautorizimin,
jo për vetë dhe në interesin personal, por në interesin publik, ndryshe,
pra të shtetit.
Dallimi ndërmjet së drejtës subjektive dhe kompetencës është se subjekti i së
drejtës subjektive me të drejtën e vet mund të sillet si të dojë brenda suazave të
lejuara, p. sh., ta shesë sendin e vet, tia falë ndokujt apo tia huazojë sendin subjektit
tjetër, ndërsa subjekti i cili ushtron kompetencën këto veprime s'mund ti bëjë, sepse
këtë të drejtë e ushtron në emër të subjektit tjetër dhe në interesin e huaj.
KEQPËRDORIMI I KOMPETENCËS - ekziston në rastin kui pozita zyrtare e
subjektit i cili duke e ushtruar kompetencën, shfrytëzon rastiii që të përfitojë
në interesin e vet apo për tjetrin, mirëpo e terë' kjo nc kuadrin e normës
juridike, domethënë mbi bazën ligjore.
OBLIGIMI JURIDIK ( DETYRIMI) - Në përkufizimin e
marrëdhënieve juridike jemi shprehur se auto-rizimi dhe obligimi janë
nocione korrelative, sepse krahas autorizimit ekziston obligimi. Të drejtës i
përgjigjet detyrimi dhe anasjelltas. Nëse një subjekt ka të drejtë ndaj
subjektit tjetër, atëherë subjekti tjetër ka detyrim ndaj subjektit të parë,
subjektit i cili ka të drejta.
Obligimet juridike ndahen në: obligime juridike të njëanshme, obligime të
dyanshme, obligime juridike të cilat mund të bartën dhe obligime të cilat
s'mund të bartën.
Për shembull, të instituti i huasë kemi huadhënësin dhe
huamarrësin. Huadhënësi ka të drejtë të kërkojë nga huamarrësi kthimin e
huasë, huamarrësi është i detyruar tia kthejë borxhin-huadhënësit.
Te instituti i shitblerjes, blerësi ka të drejtë të kër-kojë nga shitësi
sendin e blerë, ndërsa ka për obligim që për sendin e blerë shitësit t'ia
paguajë çmimin. Shitësi, ndërkaq, ka të drejtë të kërkojë nga blerësi çmimin,
ndërsa është i detyruar që blerësit f ia dorëzojë sendin e blerë.
Te obligimet juridike të cilat mund të bartën në subjekte të tjera dhe
obligimet juridike të cilat s'mund të bartën në subjekte të tjera, sepse janë të
lidhura për personin përkatës, e drejta e votës s'mund të bartet.
GJENDJA JURIDIKE ( STATUSI) - përfshin tërësinë e të drejtave dhe
obligimeve të lidhura për subjektin e së drejtës.
OBJEKTI I SË DREJTËS – paraqet përfshirjen e vlerës - sendit dhe veprimit
fizik me të cilin kjo vlerë lëviz dhe kështu kalon prej një subjekti në tjetrin, në
aspektin juridik, meqë të dy personat fizikë janë subjekte të së drejtës.
Si objekt i së drejtës konsiderohen sendet si vlera materiale,
marrëdhëniet juridike dhe vlerat jomateriale, si bie fjala, marrëdhëniet
prindërore ndaj fëmijëve, pastaj transferimi i të drejtave subjektive (borxhi).
LINDJA, NDRYSHIMI DHE SHUARJA E MARDHËNIEVE JURIDIKE
Marrëdhëniet juridike lindin në bazë të normës juridike e cila obligon
subjektet për sjellje përkatëse, pra marrëdhëniet juridike janë të lidhura me
llojin e normës juridike.
P. sh. Norma juridike parasheh, p. sh., fitimin e së drejtës së votës me
arritjen e moshës madhore -18 vjeçe, këtu marrëdhënia juridike krijohet në
momentin e përmbushjes së kushtit - 18 vjeç. Te normat juridike
jokushtëzuese, kushti nuk parashihet me normë juridike, prandaj
marrëdhënia juridike fillon me hyrjen e normës në fuqi.
Marrëdhëniet shoqërore me kalimin e kohës ndryshojnë, andaj edhe
normat juridike pësojnë ndryshime, e me këtë ndryshojnë edhe marrëdhëniet
juridike. Pra, kemi lindjen e një marrëdhënieje krejtësisht të re, kur përfundon
marrëdhënia e vjetër juridike.
Marrëdhëniet juridike mund të shuhen me vdekjen e subjektit i cili është palë
në marrëdhënien juridike.
Marrëdhënia juridike pushon së ekzistuari edhe me shuarjen e objektit të
marrëdhënies juridike.
FAKTET JURIDIKE - janë rrethana objektive të cilat nxisin krijimin,
ndryshimin dhe shuarjen e marrëdhënieve juridike,
Faktet juridike i ndajmë në:
1. Fakte të rëndomta - janë, p.sh., të gjitha ato situata të cilat
përcak-tohen sipas masës jetësore, ligjeve natyrore, jo edhe me të drejtën.
P.sh., pleqëria, vdekja, vërshimet, tërmeti, lindja etj.
2. Fakte juridike - anë të parapara me të drejtën, e drejta i kualifikon
se ajanë juridike apo jo, si bie fjala, paramendimi, faji efj. Ndodhitë paraqitën
në mënyrë të pavetë-dijshme dhe pa dëshirën dhe vullnetin e njeriut, p.sh.,
vdekja, kurse veprimet njerëzore janë fakte të cilat nxitën me vetëdije dhe
vullnetin e njeriut, si, fjala bie, kthimi i borxhit etj.
PARASHKRIMI DHE DORËMBAJTJAMeqë
norma juridike sanksionon një situatë konkretë, e cila për të drejtën
është e interesit që ajo të përmbushet - ka paraparë dy institute të
rëndësishme të cilat paraqesin instrumentin e vazhdimësisë së të drejtave që
të prodhojë pasoja juridike. Këto institute janë:
1. PARASHKRIMI HUMBËS - është institut i së drejtës me të cilin
nënkuptojmë shuarjen e një të drejtë subjektive(autorizimit) me
kalimin e kohës. Kusht për parashkrimin e një autorizimi është në fakt
kalimi i kohës së caktuar për të realizuar autorizimin përkatës. p.sh.,
pala e pakënaqur me një aktvendim të organit shtetëror, nëse nuk e
shfrytëzon kohën e cila është paraparë për ta deklaruar ankesën (afati
15 ditë apo 8 ditë), humb të drejtën e atakimit të serishëm të
aktvendimit në fjalë. Pra, kjo e drejtë parashkruhet (vjetro-het).
2.DORËMBAJTJA (PARASHKRIMI FITUES) - nënkupton institutin e së
drejtës - që me kalimin e kohës e drejta ushtrohet, pavarësisht se
subjekti i cili e ushtron këtë të drejtë a është bartës i së drejtës,
domethënë pronar formal i pronës, përveç se është bartës faktik, ai
bëhet dhe pronar formal, pra fiton një të drejtë të cilën nuk e ka pasur
më herët.
AKTI JURIDIK Ë
Akti juridik është shprehje e vullnetit, shprehje e arsyes, i cili
përmban normën juridike apo paraqet kushtin për zbatimin e ndonjë
norme juridike.
Aktet juridike, sipas asaj sa merren me krijimin e së drejtës dhe cilat
janë elementet e tyre, ndahen në dy lloje:
1. Aktet juridike me të cilat krijohen normat juridike - me të
cilat krijohen rregullat e sjelljes,
2. Aktet me të cilat krijohen disa fakte juridike që paraqesin
supo-zime të normës juridike të parapara si kusht për zbatimin
e normës juridike, (të tillajanë, p. sh., deklaratat e ndryshme, lutjet,
ankesat etj.).
Faktorë të natyrës së brendshme të cilët ndikojnë në mos
përputhshmërinë e elementëve të aktit juridik janë: gabimi dhe
lajthitja (vetë-mashtrimi),
Faktorë të natyrës së jashtme janë: mashtrimi dhe
shtrëngimi.
GABIMI - Paraqet rastin më të thjeshtë të mospërputhjes së
elementëve të aktit juridik (të brendshëm dhe të jashtëm). Gabimi
paraqet gjendjen e këtillë: elementi i brendshëm ekziston plotësisht i
caktuar vullneti shprehet nëpërmjet vendimit - por e meta qëndron në
shprehjen e jashtme - kjo s'është shprehje e sakte e vullnetit. Ky është
rasti kur kemi gabimin në të shprehur. P. sh., hartuesi i aktgjykimit në
vend që të shpre-hë dispozitivin e tij me shenjën 3, që do të tregonte
se NN është dënuar me tre vjet burg - shënon 30 vjet.
LAJTHITJA ( vetëmashtrimi apo mashtrimi) - Paraqet një faktor i cili
ndikon në mospërputhshmërinë e pjesëve të aktit juridik. Lajthitja,
merret si gjendje kur krijuesi i aktit juridik e sjell vetën në situatë të
atillë duke menduar se i ka të njohura të gjitha faktet relevantë
juridike për të marrë një vendim të arsyeshëm.
MASHTRIMI - Paraqet faktorin imponues i cili ndikon në elementin e
brendshëm, të subjekti i cili krijon aktin psikik në procesin e krijimit
të vullnetit, sipas ndikimit të faktorit të jashtëm. Personi tjetër e sjell
krijuesin e aktit juridik në lajthitje lidhur me subjektin, bazën juridike
apo edhe sendin për të cilat duhet marrë vendim.
SHTRËNGIMI - Gjithashtu është një faktor i jashtëm i cili ndikon në
mospërputhshmërinë e elementëve të aktit juridik. Shtrëngimi si
faktor i jashtëm mund të veprojë ndaj hartuesit të aktit juridik në
mënyrë fizike dhe psikike. Duke qenë nën trysnitë e shtrëngimit apo
vetëm të faktit se do të gjejë zbatim forca fizike apo ndonjë formë
tjetër, ndikon në hartuesin e aktit juridik që të ndërrojë mënyrën e
krijimit të vullnetit dhe ky qëndrim i këtillë psikik edhe materializohet.
Aktet juridike që ndikohen nga faktorët si gabimi, lajthitja,
mashtrimi dhe shtrëngimi , vlejnë derisa të pushojnë faktorët të
cilët drejtpërdrejt kanë ndikuar në nxjerrjen e tyre.
Dallojmë dy elementë të rëndësishmetë aktit juridikë:
1.formën e aktit juridik
2.përmbajtjen e aktit juridik.
FORMA E AKTIT JURIDIKË –
Elementet të cilat e përcaktojnë formën e aktit juridik janë:
1. kompetenca,
2. procedura
3. materializimi i aktit juridik.
Radhitja e akteve juridike sipas fuqisë krijon një vijë vertikale të të
ndërtuarit të rendit juridik, që në fakt paraqet një parim të njohur të
cilin e quajmë HIERARKI.
KOMPETENCA - paraqet autorizimin që ka subjekti shtetëror për të
krijuar një normë apo një akt juridik. Kompetenca zakonisht caktohet
me anën e aktit më të lartë, se kush dhe sa do të krijojë akte
përkatëse juridike.
Kompetenca mu-ndtëjetë: lëndore dhe territoriale.
PROCEDURA E NXJERRJES SË AKTIT JURIDIKË - paraqet një
element shumë të rëndësishëm për të përcaktuar formën e një akti.
Sepse, aktet juridike janë të llojllojshme dhe natyrisht se kanë edhe
procedurë të ndry-shme të nxjerrjes. Aktet juridike të cilat kanë një
procedurë të njëjtë, ato edhe i takojnë llojit të njëjtë të akteve
juridike. Aktet juridike të ndryshme kanë edhe procedurë tjetër të
nxjerrjes.
p. sh., ekziston procedura e nxjerrjes së kushtetutës (procedurë
kushtetutëdhënëse), procedura ligjore, procedura gjyqësore,
procedura përmbaruese, procedura civilo-kontestimore etj. Pra,
respektimi i procedurës është i rëndësishëm në drejtim të nxjerrjes -
krijimit të aktit juridik të ligjshëm.
Materializimi i aktit juridik paraqet shprehjen e jashtme të tij, ajo
bëhet bëhet me qëllim të zgjatjes së jetës të akteve psikike, që ato të
bëhen të dukshme, të prekshme dhe natyrisht, të kenë një
kohëzgjatje më të madhe.
Nga brendia aktet juridike mund të ndahen në:
1. Akte me të cilat krijohen normat juridike - kemi aktin me të
cilin merret vendim që paraqet shprehjen e vullnetit dhe të vetëdijes
së njeriut që nxit pasoja juridike.
2. Akte me të cilat parashihen kushtet për zbatimin e normës
apo të aktit juridik - paraqesin kushtin i cili parashihet në supozimin
e ndonjë norme juridike për ta zbatuar atë, p. sh., akte të këtillajanë:
anke-sa, lutja, padia, të cilat krijohen në bazë të ndonjë norme
juridike.
BURIMET E SE DREJTESAktet
e përgjithshme janë bazë burimore e zhvillimit të së
drejtës dhe si të këtilla janë akte më të larta se aktet e veçanta, andaj
edhe konsiderohen si "burime", sepse prej tyre rrjedhin aktet e
veçanta juridike. Për këtë arsye aktet e përgjithshme juridike quhen
BURIME TË SË DREJTËS.
Burimet e së drejtës janë të dyllojshme. Sipas kuptimeve ato ndahen
në:
1. Burimet e së drejtës në kuptimin material - tregojnë për
faktet shoqërore, prej të cilave burojnë të drejtat dhe liritë
2. Burimet e së drejtës në kuptimin formal - që njëherazi
janë edhe objekt i studimit tonë, paraqesin mjetet me të cilat burimet
materiale shprehen, sistematizohen dhe renditën sipas shkallës
përkatëse juridike, ato sigurojnë sigurinë juridike dhe barazinë juridike
të qytetarëve
Burimet formale të së drejtës ndahen në tri lloje:
1. burimet formale shtetërore,
2. burimet formale joshtetërore
3. burimet formale të përziera.
KUSHTETUTA - është akti më i lartë dhe më i rëndësishëm juridik
brenda një shteti.
Me kushtetutën në kuptimin formal kuptojmë aktin më të lartë
juridik të cilin e nxjerr organi i posaçëm kushtetutëdhënës dhe sipas
procedurës së veçantë kushtetutëdhënëse.
Me kushtetutën në kuptimin material nënkuptojmë vetëm ato
norma juridike të cilat caktojnë organizimin e organeve më të larta
shtetërore dhe parimet e organizimit shtetëror e të rendit juridik.
Kushtetutën mund ta nxjerrë:
1.organi më i lartë,
2.kuvendi kushtetutëdhënës
3.me organizimin e referendumit.
Kushtetutat mund të jenë:
 Kushtetuta të shkruara
 Kushtetuta të pashkruara
gjithashtu i ndajmë në :
1Kushtetuta të kodifikuara - paraqet aktin e shkruar në të cilën
janë përmbledh parimet themelore lidhur me rregullimin shtetëror.
2Kushtetuta të pakodifikuara- është akt i cili nuk paraqet një akt të
kompletu-ar, domethënë se parimet e kësaj kushtetutë janë të
shkapërderdhura nëpër shumë akte të tjera
Kushtetutat sipas kriterit se si ndryshohen ndahen
1Kushtetuta të ngurta - për t'u ndryshuar kërkohen kushte dhe
procedurë speciale e rigoroze, duke kërkuar kuvend kushtetutëdhënës,
domethënë thirrjen e kuvendit të këtillë, votën me
shumicë të caktuar apo edhe që ndryshimet të vendosen me
anë të referendumit
2Kushtetuta elastike - ndryshohen rëndom sipas procedurës siç
ndryshohen edhe ligjet.
Kushtetutat sipas mënyrës së nxjerrjes (procedurës) mund të
jenë:
1. kushtetuta të dhuruara- është akt i njëanshëm i shefit të
shtetit, akt i cili i imponohet popullit, parlamentit dhe partive politike.
2. pakte kushtetuese - janë akte me të cilat shprehet
kompromisi ndërmjet shefit të shtetit dhe kuvendeve përfaqësuese
3. kushtetuta të popullit- janë akte të cilat shprehin vullnetin
e popullit, vullnetin e lirë të shprehur nëpërmjet votës së lirë dhe të
përgjithshme, të fshehtë dhe në mënyrë demokratike të zbatuar
nëpërmjet zgje-dhjeve apo me anë të referendumit.
LIGJI - kuptojmë aktin e përgjithshëm juridik i cili përmban normë të
përgjithshme juridike të shkruar dhe të cilin e nxjerrin organet më të
larta (ligjdhënëse) dhe në procedurë të veçantë ligjdhënëse.
Shprehja ligj në jetën e përditshme kuptohet dhe përdoret në tri
kuptime.
1. si normë juridike të cilën e krijon shteti,
2. normë juridike e cila është e dhënë në formë të shkruar
3. akt i përgjithshëm dhe i shkruar
Fazat e nxjerrjes së ligjit janë:
1.Dhënia e iniciativës
2.Paraqitja e propozimit
3.Shqyrtimi i propozimit
4.Votimi
5.Sanksionimi
6.Promovimi
7.Shpallja
8.Hyrja në fuqi e ligjit
KODI - është akt i përgjithshëm juridik me anën e të cilit rregullo-hen
raportet brenda një fushe shoqërore apo edhe të më shumë fushave
juridike.
Ligjet të cilat përfshijnë një apo më shumë lëmenj të afërt juridikë
quhen kode, ndërsa krijimi, sistemimi i normave sipas lëmenjve
brenda tërësisë së rregulluar, paraqet kodifikimin.
Janë të njohura kodet, siç është rasti me Kodin e Justinianit , Kodi i
Hamurabit etj.
LIGJI FORMAL - paraqet aktin juridik me fuqi më të lartë juridike në
kuptimin e vet formal. Kjo do të thotë se akti në fjalë për nga brendia
nuk është ligj, sepse nuk përmban normë të përgjithshme juridi-ke, por
përmban normë të veçantë juridike e cila vlen vetëm për rastin
konkret.
AKTET JURIDIKE NËNLIGJORE - shërbejnë si plotësim i
domosdoshëm nga jashtë, apo edhe si konkretizim i akteve ligjore ,
për nga fuqia juridike janë më të ulëta se ligji, andaj përmbajtja e tyre
duhet të jetë në pajtueshmëri me aktet më të larta juridike.
Aktet e përgjithshme shtetërore juridike me fuqi nënligjore janë:
1. Dekretligji
2. Rregullorja
3. Urdhëresa
4. Statuti
5. Udhëzimi
6. Dekreti
7. Vendimi
1. DEKRETLIGJI - Është akt i përgjithshëm juridik i cili në kuptimin
formal s'është ligj, ndërsa për nga përmbajtja është akt ligjor
(ligj), sepse përmban norma të përgjithshme juridike. Këtë akt
nuk e nxjerrin organet përfaqë-suese (parlamenti), por organet e
larta shtetërore politike-ekzekutive sipas procedurës së caktuar.
2. URDHËRESA - Është akt i përgjithshëm juridik të cilin e nxjerrin
organet shtetë-rore - konkretisht organet e administratës
(sekretariatet e ndryshme) brenda ministrive përkatëse.
Urdhëresa është akt me të cilin urdhërohen organet apo
subjektet e ndryshme lidhur me konkretizimin dhe zbatimin e
një akti më të lartë juridik, rregullimin e raporteve shoqërore
juridike në mënyrë konkrete, duke u bazuar në normën e
përgjithshme.
3. RREGULLORJA - Është akt i përgjithshëm juridik e cila natyrisht
që është me fuqi më të ulët se ligji. Rregullorja paraqet aktin me
të cilin disa pjesë të ligjit apo akteve të tjera të përgjithshme me
fuqi nënligjore (dekretligjin, urdhëresën) konkretizohen dhe
sqarohet më detajisht ndonjë dispozitë ligjore lidhur me një
çështje, p.sh. dhënia e provimit profesional për të shërbyer në
administratën shtetërore.
4. STATUTI - është akt i përgjithshëm juridik me të cilin parashihet
rre-gullimi i çështjeve të cilat i përkasin një qyteti-komune apo
edhe bashkë-sisë së komunave, duke i zgjidhur gjërat më
elementare të qytetarëve.
5. UDHËZIMI - si akt i përgjithshëm juridik në përgjithsi vije në
shpre-hje si akt me të cilin udhëzohen subjektet e ndryshme se i
duhet zgjidhur çështjet procedurale dhe praktike në zbatimin e
akteve të përgjithshme juridike (ligjit).
6. DEKRETI - Dekreti si akt juridik i përgjithshëm sot vije në
shprehje për zba-tim si akt me të cilin në një mënyrë kemi
ushtrimin e ndikimit të shefit të shtetit në fushëveprimin e
organeve ligjvënëse, në ve-çanti vije në zbatim e drejta e vetos
e ushtruar nga shefi i shtetit, ndaj akteve të organit
ligjvënës(parlamentit).
7. VENDIMET - janë akte me të cilat konkretizohen më për së
afërmi normat e përgjithshme juridike të akteve më të larta
juridike duke filluar nga vetë akti më i lart në këte pushtet -
statuti, dhe të akteve të tjera ligjore dhe nënligjore të cilët
nxirren nga organet e pushtetit lokal-kuvendet.
8. KONTRATA - është akt juridik e cila krijohet nga subjektet e së
drejtës - personat juridikë dhe personat fizikë si sibujekte të së
drejtës, duke i klasifikuar në aspektin teorik si subjekte juridike
publike dhe subjekte juridike private.
Kontratat si akte juridike mund të jenë
 Kontrata si akte konkrete (kontrata individuale) -
individuale përmbajnë normën e veçantë, ndërsa
kontratat si akte të përgjithshme përmbajnë normën e
përgjith-shme juridike. Kontrata është akt juridik, e cila
lidhet në bazë të vullnetit të të dy apo më shumë palëve,
pra kontrata mund të jetë e dyanshme apo akt juridik i
shumanshëm (shumëpalëshe)
 Kontrata si akte të përgjithshme (kontrata
kolektive)
Kontratat për nga forma mund të jenë :
1. Kontratë konsesuale -kontratë e qirasë,
2. Kontratë reale - e cila lidhet në bazë të autonomisë së palëve
dhe përveç kësaj duhet dorëzuar sendi i kontraktuar (res) palës tjetër,
3. Kontratë e njëanshme dhe e obliguar, akt me të cilin vetëm
njëra palë ka të drejtë (kërkesë), ndërsa pala tjetër ka vetëm obligim
(detyrë), p.sh. kur premton dhuratë,
4. Kontratë të dyanshme dhe obli-guese, kur në të njëjtën kohë -
palët kanë të drejta dhe obligime, pra auto-rizimi i njërës palë paraqet
obligim për palën tjetër dhe anasjelltas, obligimi i njërës palë paraqet
autorizim për palën tjetër (kontrata e shit-blerjes).
Organet shtetërore shpeshherë ndodhen në situata të palakmueshme
kur të paraqiten raste te caktuara për t'u zgjidhur e nuk mund të
zgjidhen për arsye se mungojnë rregullat e përgjithshme juridike. Kur
rasti konkret ekziston, ndërsa norma juridike mungon, kemi të bëjmë
me ZBRAZËTIRËN JURIDIKE.
Zbrazëtirat juri-dike mund të jenë të dyllojshme:
2.Zbrazëtira juridike fillestare - fillestare janë boshllëqet që
kanë ekzistuar që në momentin e krijimit të normës juridike të
cilat krijuesi i ka paraparë dhe zbrazëtiratjuridike të mëvonshme,
të cilat krijuesi i normës nuk i ka paraparë, sepse marrëdhëniet e
tilla janë paraqitur më vonë.
3.Zbrazëtira juridike të më vonshme-
ZAKONET - si rregulla të sjelljes parimisht nuk janë të sanksionuara
nga shteti, ato e kanë pasur jetën të pavarur si një lloj i rregullave
sociale , të cilat i përvetësojnë organet shtetërore dhe i përshtatin si
rregulla duke u siguruar mbështetje juridike.
Rregullat e tilla të cilat fitojnë mbështetjen juridike (shtetërore) bëhen
të detyruehme dhe njëherësh marrin karakter detyrues - pra rregullat
e tilla sanksionohen dhe me vetë faktin e tillë ato shndërrohen në
RREGULLA TË SË DREJTËS ZAKONORE.
PRAKTIKA GYQËSORE - e kuptojmë veprimin e njëjtë të gjykatave
për zgjidhjen e rasteve të ndryshme, nxjerrjen e aktgjykimeve të njëjta
për rastet identike gjyqësore.
SHKENCA JURIDIKE - luan rol të rëndësishëm në krijimin ,sqarimin
e akteve dhe normave juridike , në aplikimin e së drejtës dhe në
krijimin e praktikës gjyqësore si dhe të së drejtës së precedentit.
AKTI I VEÇANTË JURIDIKË - raportet juridike ndërmjet subjekteve
të ndryshme në të drejtën parashihen me normat respektivisht me
aktet e përgjithshme juridike dhe zgjidhen apo përfundojnë me
konkretizimin e tyre me aktet e veçantajuridike, gjegjësisht, me
normën e veçantë juridike. Sepse, me anën e aktit të veçantë juridik
në mënyre me të sakte caktohet rregulla e sjelljes se njerëzve për
situatat konkretë të individëve.
Aktet e veçanta juridike i ndanë në:
1. Akte individuale juridike të organeve shtetërore
2. Akte individuale juridike të personave privat - personave
fizike.
Duke u bazuar në atë se norma e përgjithshme juridike në vetë
përmban dy elementë normative, dispozicionin dhe sanksionin, aktet
e veçanta juridike ndahen në dy grupe:
1. Akte me të cilat krijohen normat - dispozicioni dhe
sanksioni
2. Akte të cilat krijojnë disa elementë të parashikuara në
hipotezën e normës juridike.
Sipas kësaj ndarje, tani grupi i pare i ka dy nënlloje kryesore:
1. Akte të plota individuale juridike të cilat në vetë kanë dy
elementë normative: dispozicionin dhe sanksionin individ-ual, dhe,
2. Akte jo të plota individuale juridike të cilat në vetë kanë
vetëm dispozicionin individual apo vetëm sanksionin individual.
Aktet e veçanta juridike të organeve ekzekutive - administrative,
janë:
1Aktet gjyqësore
2Aktet administrative,
Ndërsa aktet e personave privat janë:
1Punët juridike
2Veprat juridike.
AKTI ADMINISTRATIV – Pushteti administrative zgjidhjen e rasteve
konkretë e benë duke krijuar aktin e veçantë juridik- aktin
administrativ - i cili në vetë ka norme të veçantë juridike,e cila cakton
sjelljen konkretë të subjektit për situatën e dhënë dhe e cila
domosdoshmërisht në të shumtën e rasteve duhet të përmbushet
pavarësisht nga vullneti i subjektit të cilit i dedikohet.
AKTI GJYQËSORË (AKTGJYKIMI) - Orgnet gjyqësore fushëveprimin e
vet e përfundojnë me nxjerrjen e aktit të veçantë juridik - aktin
gjyqësor (aktgjykimi). Aktin gjyqë-sor e nxjerre gjykata në një
procedure të veçantë gjyqësore - kjo mënyrë e nxjerrjes përcakton
kuptimin formal të aktit gjyqësor.
Gjykata duke zgjidhur përfundimisht një çështje mund të nxjerre
aktgjykime:
1. Aktgjykim refuzues;
2. Aktgjykim lirues;
3. Aktgjykim me të cilin shpallet fajtor i akuzuari
Paprekshmërinë dhe pandryshueshmërinë e aktit gjyqësor mund ta
luhatin, gjegjësisht , pengojnë zbatimin e sanksionit të shqiptuar sipas
aktgjykimit e bëjnë dy institute të cilat i njeh e drejta në përgjithësi,
dhe si të këtilla çdo e drejtë pozitive: AMNISTIA dhe FALJA, të cilat i
vejnë në veprim organet e larta shtetërore (parlamenti dhe shefi i
shtetit).
AMNISTIA - paraqet aktin me të cilin pengohet zbatimi i sanksionit për
shume raste.
FALJA - paraqet aktin me të cilin pengohet zbatimi i sanksionit për
rastet e veçanta.
PUNA JURIDIKE - në kuptimin tbrmal paraqet aktin juridik të cilin c
krijojnë subjektet joshtetërore sipas procedurës përkatëse.
Nëpërmjet punëve juridike mund të rregullohen raporte të ndry-shme
siç janë: raportet familjar, pronësore, ekonomike si edhe nga lëmi i
trashëgimisë. Pra, me anën e akteve të këtilla juridike konkretizohen
me për se afërmi dispozicionet e normave të përgjithshme juridike në
lëme-njtë e lartshënuara.
Punët juridike ndahen në :
1Punët juridike të njëanshme - janë ato akte juridike ku vije në
shprehje vullneti vetëm i njërës pale (një subjekti) psh. Testamenti
2Punët juridike të dyanshme - paraqesin aktet e veçanta ku vije
në shprehje vullneti i dy palëve (dy subjekteve apo edhe me
shume subjekteve në raportet e ndër-sjella) psh.kontratat e
ndryshme dhe marrëveshjet.
LIGJSHMËRIA - si nocion mund të kuptohet në mënyrë të gjerë dhe
në kuptim të ngushtë.
Në kuptimin e gjerë ligjshmëria paraqet pajtueshmë-rinë e caktuar,
rendin dhe respektimin e rregullave të sjelljes, ndërsa në kuptimin e
ngushtë me ligjshmëri nënkuptojmë jokundërthëniet ndërmjet
normave juridike dhe natyrisht edhe të akteve juridike.
KUNDËRLIGJSHMËRI - kemi kur nuk ekziston kjo pajtueshmëri
ndërmjet normave-akteve juridike të ulëta me normat-aktet juridike të
larta.
Pajtueshmëria e akteve të ulëta me aktet e larta juridike shprehet në
dy drejtime-parime:
1.Parimi i kushtetutshmërisë - që kërkon pajtueshmërinë e ligjit
dhe akteve të tjera juridike me kushtetutën si 2.Parimi i
ligjshmërisë - i cili kërkon pajtueshmërinë e akteve të ulëta juridike
me aktet më të larta juridike - me ligjin.
Dallojmë dy lloj ligjshmërish: Dallojmë dy lloj
paligjshmërish
— Ligjshmërinë formale —
Paligjshmërinë formale
— Ligjshmërinë materiale —
Paligjshmërinë materiale
Ligjshmëria formale - qëndron në pajtueshmërinë e normave
sipas autorizimit (kompetencës), procedurës dhe materializimit të
aktit juridik dhe anasjelltas
Paligjshmërinë formale - Nëse normat janë shkelur, nëse akti
juridik është nxjerrë nga organi i paautorizuar (jokompetent) apo edhe
materializimi i aktit është bërë ndryshe nga norma përkatëse me të
cilën e terë kjo është e rregulluar
Paligjshmëri materiale - kemi atëherë, kur akti përmban
normë e cila është e kundërt me normën më të lartë juridike.
FUQIA JURIDIKE - nënkuptojmë masën e ndikimit, të veprimit të një
akti juridik në aktet e tjera më të ulëta juridike.
MJETET JURIDIKE – quhen deklaratat e vullnetit me të cilat kërkohet
prej organeve përkatëse që të shqyrtojnë ligjshmërinë e akteve
juridike.
Mjetet juridike janë:
1ANKESA
2PADIA
KONTEST ADMINISTRATIVO GJYQËSORË - është kontesti pranë
organit gjyqësor lidhur me vërtetimin e ligjshmërisë së aktit
administrativ
Mjetet juridike mund të jenë:
1.Mjete juridike të rregullta – ankesa dhe padia
Për shembull, në procedurën penale mjetë të rregullta janë:
a)ankesa ndaj aktgjykimit të shkallës së parë,
b)ankesa ndaj aktgjykimit të shkallës së dytë,
c)ankesa e cila i drej-tohet gjykatës më të lartë,
d)ankesa ndaj vendimit
2.Mjete juridike të parregullta apo të jashtzakonshme –
a) kërkesa për përsëritjen e procedurës penale,
b) kërkesa për zbutjen e jashtëzakonshme të dënimit,
c) kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë,
d) kërkesa për rishqyrtimin e jashtëzakonshëm të
plotfuqishmërisë së aktgjykimit
Sanksionet ndaj akteve të kundërligjshme janë:
1. SANKSIONET RESTITUIVE - kanë për qëllim largimin-anulimin e
shke-ljes, së bashku me pasojat e prodhuara nga akti i kundërligjshëm
dhe kthimin e situatës në gjendjen e mëparshme.
2. SANKSIONET RETRIBUTIVE - kanë për qëllim hakmarrjen ndaj
kryerësve dhe subjekteve të tjera që të mos shkaktojnë shkelje në të
ardhmen.
Akti juridik arrin plotfuqishmërinë në kohën kur përfundon
procedura lidhur me vërtetimin e ligjishmërisë së aktit në fjalë.
PLOTFUQISHMËRIA E AKTIT JURIDIK - nënkupton se gjen zbatim
pas kohës së caktuar - përdorimit (mospërdorimit) të mjeteve
goditëse, dhe kjo në fakt tregon se akti juridik i kësaj forme është i
pandryshueshëm dhe më nuk lejohet që t'i nënshtrohet procedurës se
vërtetimit të ligjshmërisë. Akti është i gatshëm që të ekzekutohet
nëpërmjet veprimeve materiale.
PËRMBARIMI (EKZEKUTIMI) - paraqet fazën e fundit në procesin e
njohjes dhe të zbatimit të normës juridike, me përmbarimin e një
norme apo akti juridik kuptojmë realizimin e tyre realizimin e së
drejtës ,sjelljen e subjekteve sipas normave juridike, pra paraprakisht
duhet të plotësohen të gjitha kushtet për zbatimin e aktit juridik.
ZBATIMI I SË DREJTËS - është finalizim i përpjekjeve për të
sendërtuar një rend juridik stabil dhe të qëndrueshëm.
Zbatimi i së drejtës bëhet në dy mënyra:
1. Vullnetare
2. Me anë të dhunës (forcës )
1.Zbatimi vullnetar i së drejtës - nënkuptojmë sjelljen e subjekteve
sipas normave juridike, sipas rregullës parësore të normës juridike -
dispozicionit, por nëse subjektet sjelljet e veta i ushtrojnë ndryshe,
atëherë duhet të zbatohet rregulla dytësore e normës juridike -
sanksioni.
Sjellja e subjektit sipas rregullës parësore - dispozicionit, është
vullnetare, sjellja e këtillë e subjektit mund të jetë rezultat i vetëdijes
së ngritur bindjes, përkatësisë së grupit të caktuar etnik dhe gjithsesi
edhe interesi përkatës etj. zbatimi i këtillë i së drejtës quhet zbatim
autonom.
Subjekti mund ta zbatojë, domethënë të sillet sipas porosisë që norma
juridike ka në vetë, por këtë sjellje e bën jo nga karakteristikat që i
përmendëm më lart por nga frika se ndaj tij do të zbatohet sanksioni,
pra sjelljen e vet ia përshtat normës, vetëm që të mos pësojë. Zbatimi
i këtillë i së drejtës quhet zbatim heteronom.
2.Zbatimi me anë të dhunës (forcës) i së drejtës - Nëse sjellja e
subjekteve nuk është në pajtueshmëri me këtë që shtruam sipas
rregullës dytësore, atëherë shteti nëpërmjet organeve përkatëse e
zbaton sanksionin.
PROCESI I ZBATIMIT TË NORMËS JURIDIKE - nënkuptojmë ato veprime
të cilat duhet të ushtrohen nëpër faza të caktuara të shoshitjes
së normës juridike.
Procesi i zbatimit të normës juridike ndahet në katër faza:
1.Faza e njohjes së normës juridike - mbështetet në njohjen e
normës juridike.
2.faza e interpretimit të normës juridike - i përket - njohjes me
përmbajtjen-porosinë e ligjvënësit, se çfarë kërkon ai - çfarë sjellje
duhet parashikuar se çfarë efekti duhet të arrihet me normën
përkatëse juridike.
3.faza e kualifikimit të rastit konkret - i përket një analize të
thuktë lidhur me faktet relevantë të rastit konkret dhe natyrisht që
të bëhen përpjekje për të gjetur normën juridike e cila do ta
zgjidhtë rastin në mënyrën më të drejtë — pra, norma juridike e cila
rastin konkret e rre-gullon, ose e zgjidh - paraqet fazën të cilën në e
quajmë kualifikim i rastit konkret.
4.faza e realizimit të normës juridike nëpërmjet veprimeve
njerëzore - fazën e zbatimit të normës juridike, d.m.th. sjelljen e
subjekteve sipas normës-sipas porosisë që norma juridike bart në
vet.
PROVAT JURIDIKE - paraqesin mjetet me anën e të cilave vërtetohen
faktet relevantë për të drejtën në ndriçimin dhe zgjidhjen e një
situatë (kontesti gjyqësor) konkretë.
Provat i ndajmë në :
1. Provat e drejtpërdrejta (direkte) - ato mjetë me anën e të cilave
në mëny-rë të drejtpërdrejtë vërtetohen faktet relevantë juridike.
2. Provat e tërthorta (indirekte)- janë mjetë me anën e të cilave në
mënyrë indirektë vërtetohen faktet relevantë, të cilat janë objekt i
dëshmimit.
SUPOZIME JURIDIKE - janë fakte juridike të cilat konsiderohen si të
sakta, ndonësenuk janë të vërtetuara.
Supozimet juridike ndahen në:
1supozime të rrëzueshme - janë ato rrethana të cilat mund të
provohen-argumentohen dhe natyrisht të vërtetohen
2supozime të parrëzueshme- janë ato rrethana (fakte) të cilat
konsiderohen të sakta dhe nuk ekziston mundësia e vërtetimit të
saktësisë, sepse është e ndaluar që të vërtetohet e kundërta.
FIKSIONET - paraqesin rrethanat të cilat paramendohen apo edhe
paraftyrohen se ekzistojnë fakte të caktuara, edhe pse në realitet nuk
ekzistojnë.
FUQIA PRAPAVEPRUESE (RETROAKTIVE) - Kjo do të thotë se
normës i njihet vlefshmë-ria kohore para se të jetë e krijuar në mënyrë
që të zbatohet për rastet të cilat kanë ndodhur para krijimit të normës
juridike.
E DREJTA POZITIVE - nënkupton ekzistimin e normave juridike të
cilat janë në fuqi - të cilat vlejnë, e drejta pozitive ka vetëm elementin
normativ. Pra, mungon elementi i dytë i rendit juridik - sjelljet sipas
normave dhe akteve juridike.
INTERPRETIMI - është proces i zbatimit të normës juridike, i përket
njohjes me përmbajtjen porosinë e ligjvënësit, se çfarë kërkon ai -
çfarë sjellje duhet parashikuar se çfarë efekti duhet të arrihet me
normën përkatëse juridike.
Gjatë interpretimit duhet të kemi kujdes në analizimin e tri gjërave
të rëndësishme:
1. Krijuesi i së drejtës nëpërmjet normës shpreh domethënien të cilën
ua dedikon subjekteve të tjera, madje, qoftë edhe nëpërmjet shenjave
të ndryshme,
2. subjekti i cili ushtron interpretimin - sqarimin e nor-mës duke
pranuar apo edhe duke caktuar një domethënie të normës dhe
3. domethënien të cilën mund ta vërtetojmë apo ta caktojmë në bazë
të shenjave ose Kodit të domethënieve
Në bazë të interpretuesve, interpretimi mund të jetë:
1Interpretim zyrtar
2interpretimi autentik
3interpretimi privat
4interpretimi shkencor
Sipas ndarjes klasike të organeve shtetërore, sipas punëve që
ushtrojnë kemi:
1interpretimi nga organet ligjvënëse (parlamenti),
2interpretimi i organeve administrative dhe interpretimi
gjyqësor – gjykata
Interpretimi i ushtruar nga vetë ligjvënësi në të drejtën emërtohet me
interpretim autentik.
INTERPRETIM AUTENTIK - është kur krijuesi i normës së
përgjithshme interpreton normën e vet.
Interpretimet e subjekteve joshtetërore - në këtë kategori të
subjekteve joshtetërore mund të hyjnë subjektet: personat fizikë
(qytetarët) si edhe personat juridikë (qeveritarë dhe joqeveritarë).
Personat fizikë - privatë nuk kanë njohuritë dhe përvojën çfarë e kanë
subjektet shtetërore. Pastaj, interpretimet e ushtruara nga ana e
subjekteve shtetërore bartin me vetë edhe fuqinë detyruese
(obliguese), gjë që nuk e kanë interpretimet e ushtruara nga subjektet
joshtetërore.
INTERPRETIMI SHKENCOR - nuk obligon, interpretimi i ushtruar nga
shkenca juridike nuk ka fuqi detyruese për subjektet e ndryshme. Nga
kjo del edhe konkluzioni tjetër se shkencëtari, duke ushtruar
interpretimin nuk ndien edhe përgjegjësi të cilën, p.sh., e ka gjyka-tësi
si organ shtetëror, kur ballafaqohet drejtpërdrejt me rastin, me subjektet,
me faktet dhe me provat juridike e të tjera.
MJETET E INTERPRETIMIT janë: gjuhës,logjika, sistemi juridik,
historia e normës, qëllimi i normës dhe, natyrisht, sipas tyre
ekzistojnë edhe emërtimet e llojit të interpretimit sipas mjeteve.
INTERPRETIMI GJUHËSORË - ka për qëllim të zbulojë dhe të
vërtetojë domethënien e drejtë gjuhësore të normës juridike
nëpërmjet Codit të domethënieve, por kjo në praktikë paraqet
vështirësi, sepse gjuha nuk është në gjendje që t'i ndjekë të gjitha
ecuritë shoqërore.
Paqartësitë e normës juridike në aspektin gjuhësor mund të jenë
rezultat i:
1. pakuptueshmërisë
2. pacaktueshmërisë së normës juridike.
PAQARTËSI E NORMËS JURIDIKE - kuptojmë atë që norma nuk
tregon asgjë, apo edhe tregon se ka më tepër domethënie, pra nuk
dihet se cila prej tyre është ajo që na duhet - cila është e sakte.
Interpretimi ekstensiv dhe restriktiv zbatohen në rast se ligjvënësi
gjatë hartimit të normave juridike bën lëshime, pra nëse shprehjeve
u jep domethënie të atilla të cilat mund të përfshijnë në vetë më
shumë apo edhe më pak kuptime.
INTERPRETIM EKSTENSIV (i gjerë) –është interpretimi i tillë i
normës juridike, ku zgjidhet papërputhshmëria ndërmjet shprehjes së
pamjaftueshme dhe domethënies logjike të gjerë të normës.
INTERPRETIM RESTRIKTIV(ingushtë) –është interpretimi i tillë e
zgjidhjes se papërputhshmërisë ndërmjet domethënies së gjerë dhe
domethënies logjike të ngushtë të normës
INTERPRETIMI I LIDHUR - është atëherë kur interpretuesi është i
lidhur në fakt me domethënien e mundshme, domethënë me njërën
prej dy domethënieve të mundshme gjuhësore për t'ia caktuar
domethënien e drejtë normës juridike, madje, nëse është e
mundshme, që në këtë drejtim të bazohet vetëm në njërën
domethënie të mundshme gjuhësore.
INTERPRETIMI I LIRË - në caktimin e domethënies së drejtë të
normës juridike, është i lirë që domethënien e drejtë të normës
juridike ta caktojë pavarësisht prej domethënieve të mundshme
gjuhësore.
INTERPRETIMI SUBJEKTIV - nënkupton atë sqarim të nonnës
juridike, duke bërë përpjekje që të vërtetojë domethënien e drejtë dhe
duke kon-sideruar si të këtillë domethënien të cilën e ka dëshiruar
krijuesi i normës që në momentin e hartimit, jo edhe atë që norma
juridike tregon në momentin e interpretimit.
INTERPRETIMI OBJEKTIV - qëndron në drejtim tjetër, në të
vërtetuarit e domethënies se drejtë të normës juridike. Pra, ky lloj
interpretimi si domethënie të drejtë të normës juridike e konsideron
atë domethënie e cila në momentin e interpretimit norma juridike
përmban - pra, domethë-nien të cilën e shpreh vetë norma, pra fjalëtnorma
e shkruar.
INTERPRETIMI STATIK - konsiston në vërtetimin e asaj
domethënieje të normës juridike, të cilën norma e ka pasur që në
momentin e krijimit.
INTERPRETIMI EVOLUTIV - nënkupton interpretimin e atillë që për
domethënie të drejtë të normës juridike konsideron atë domethënie
gjuhësore që norma e ka në momentin e interpretimit. Pra, kjo
dëshmon se me kalimin e kohës, prej momentit të krijimit gjer në
momentin e interpretimit, ndryshon edhe domethënia e normës
juridike në rrafshin gjuhësor.
INTERPRETIMI LOGJIK - nënkuptojmë caktimin e domethënies së
drejtë të normës juridike me anë të logjikës në domethënien e fituar
kryesisht nga interpretimi gjuhësor, por edhe nga llojet e tjera të
interpretimit.
Interpretimi logjik ushtrohet me ndihmën e ligjeve të logjikës:
1. ligji i mosekzistimit të kundërthënieve,
2. ligji i identitetit dhe
3. përjashtimi i të tretit.
Gjatë ushtrimit të interpretimit logjik janë formuar disa parime të
logjikës, siç janë:
1. përfundimi (konkludimi) nga kundërthëniet (ar-gumentum a
contrario),
2. përfundimi nga e vogla në të madhen (argu-mentum a minori
ad maiori)
3. përfundimi nga e madhja në të voglën (argumentum a maiori
adminus)
ANALOGJIA (interpretimi sipas ngjashmërisë) - e cila paraqet
mënyrën kryesore të interpretimit në kuptimin e gjerë, me anë të së
cilës plotësohen zbrazëtirat juridike.
Për zbatimin e analogjisë është e nevojshme
1. të vërtetohet në mënyrë të sakte ngjashmëria e rasteve
2. të vërtetohet se a kemi interes për rastin përkatës apo a
ekziston interesi që rasti në fjalë të zgjidhet
3. të vërtetohet baza juridike (ratio legis) se cila është arsyeja
e hartimit të normës juridike për të pasur mundësi që pastaj të
zbatohet në rastin e parregulluar.
Analogjia mund të jetë:
1ANALOGJI LIGJORE (analogia legis)- ka të bëjë me zbatimin e
domethënies e cila fitohet me interpretimin e një norme nga akti
përkatës që rnund të plotësojë zbrazëtirën sipas ngjashmërisë së
rasteve
2ANALOGJI JURIDIKE (analogia iuris)- ka të bëjë me zbatimin e
domethënies e cila gjendet me interpretimin e parimeve të
përgjithshme juridike.
INTERPRETIMI SISTEMATIK - vërteton domethënien e drejtë të
normës juridike duke e vënë në lidhshmëri me normat e tjera brenda
sistemit juridik.
INTERPRETIMI HISTORIK - luan rol të rëndësishëm, sepse normat
juri-dike kanë momentin e krijimit, zhvillimit në kushte të caktuara
shoqëroro historike dhe si të tilla edhe përmbarohen, çdo normë, çdo
akt juridik, ka historinë e vet të krijimit dhe të zhvillimit.
INTERPRETIMI QËLLIMOR - në vazhdën e interpretimeve me anën e
të cilit synohet që të gjendet domethënia e drejtë e normës juridikenëpëRmjet
qëllimit, paraqet mjetin e fundit, pra interpretimi qëllimor
është përfundimtar
SISTEMI I SË DREJTËS - është i një rëndësie të veçantë, sepse
renditja dhe ndarja në pjesë përkatëse e normave juridike sipas
fushave lehtëson punën e subjekteve të ndryshme, qoftë në procesin
e krijimit, të të kuptuarit, sqarimit apo edhe të zbatimit të së drejtës.
Në këtë mënyrë, krijohet rrethi magjik të themi i kësaj tërësie juridike
e cila bën të kuptohet si një tërësi vërtet unike dhe jokontradiktore.
INSTITUCIONI I SË DREJTËS - paraqet tërësinë harmonike të rregullave
juridike me të cilat rregullohet një proces dhe marrëdhëniet e
njëjta shoqërore.
DEGA JURIDIKE - paraqet tërësinë e normave juridike të cilat
rregullojnë Hojin e njëjtë të marrëdhënieve shoqërore sipas parimeve
të njëjta
LËMENJTË E SË DREJTËS - përbëjnë tërësinë e normave juridike të
cilat rregullojnë fushat e tera të marrëdhënieve të njëjta shoqërore
në bazë të parimeve të njëjta.
Lëmenjtë juridikë i ndajmë në:
1.e drejta e brendshme dhe e drejta ndërkombëtare,
2.e drejta materiale dhe e drejta formale
3.e drejta publike dhe e drejta privatë.
E DREJTA NDËRKOMBËTARE - paraqet tërësinë e normave juridike
që rregullojnë marrëdhëniet ndërmjet shteteve si subjekte të kësaj të
drejtë.
E DREJTA E BRENDSHME - është tërësi e normave juridike të cilat
rregullojnë marrëdhëniet brenda shtetit.
E DREJTËS MATERIALE - bëjnë pjesë të gjitha normat juridike të
cilat rregullojnë të drejtat (autorizimet) dhe obligimet (detyrimet) e
subjekteve të së drejtës.
E DREJTA FORMALE - mundësojnë zbatimin dhe realizimin e normave
juridike që përcak-tojnë të drejtat dhe obligimet e subjekteve të së
drejtës.
E DREJTA PUBLIKE - konsiderohet ajo e drejtë e cila i rregullon
marrëdhëniet juridike në të cilat shteti paraqitet si palë dhe njëherësh
është bartës i pushtetit.
E DREJTA PRIVATE - është ajo e drejtë kur në këto marrëdhënie
juridike shteti paraqitet në cilësinë e subjektit privat, domethënë jo në
cilësinë e bartësit të pushtetit shtetëror, po si bartës i ndonjë interesi
pronësor apo të drejtë, mirëpo jo si pushtet.